KERKÛK DÝLÊ KURDÎSTANÊ YE
(1319 gotin)
(4590 car hat xwendin) 
Fuat Akpinar
Ev demek e tirk her roj di nûçe û rojnameyên xwe de qala Kerkûkê dikin û dibêjin Kerkûk bajarê tirkmenan e û li wê derê piranî tirkmen dijîn. Ez di vê maqelê de dixwezim bi çavkaniyeke (Kaynak) li ser vê meseleya Kerkûkê çend gotinan bêjim û bi vê çavkaniyê vê meseleyê zelal bikim. Kerkûk ne bajarê tirkmenan e belku bajarekî Kurdistanê ye. Ên ku hinek ji dîrokê fêm dikin, baþ dizanin Kerkûk her dem bajarekî kurdan bûye. Lê li Kerkûkê ereb, tirkmen, asurî û milletên din jî li wê derê dijîn. Ev çavkaniya ku ez di vê maqeleyê de bidim naskirin, pirtûka nivîskar û lêkolîner M. Emîn BOZARSLAN a bi navê ”Di Dîrokê de bo cara yekem di Ansîklopediyeke bi Tirkî de Kurd û Kurdistan” e. Ev Ansîklopedî ji aliyê Þemseddin SAMÝ ve di salên 1889-1898‘an de bi navê ”Kamûs’ul-A’lam” bi zimanê erebî hatiye nivîsîn. Nivîskar û lêkolîner M. Emîn BOZARSLAN jî ji zimanê erebî tiþtên li ser kurd û Kurdistanê hatiye nivîsîn wergerandiye ser zimanê tirkî. Ev pirtûk di sala 2001’î de li Stenbolê di nav weþanên Deng de hatiye weþandin. Di pirtûka bi navê ”Di Dîrokê de bo cara yekem di Ansîklopediyeke bi Tirkî de Kurd û Kurdistan” (TARÝHTE ÝLK TÜRKÇE ANSÝKLOPEDÝDE KÜRDÝSTAN VE KÜRTLER) Þemseddin SAMÝ Kerkûkê wiha dide nasîn.
KERKÜK: Kürdistan’ýn Musul ilinde ve Musul’un 160 kilometre güneydoðusunda, bir sýra tepelerin altýnda, geniþ bir ovanýn kenarýnda ve Edhem ýrmaðý üzerinde, Þehrezor sancaðýnýn merkezi bir kentir. 30.000 nüfusu, kalesi 36 cami ve mescidi, 7 medresesi, 15 tekeye ve zaviyesi, 12 haný, 1.282 maðazasý, dükkân ve bedesteni, 8 hamamý, ýrmaðýn üzerinde bir köprüsü, bir ortaokulu ve 18 çocuk okulu, 3 kilisesi ve 1 sinagogu vardýr. Bir tepenin üzerinde bulunan kalenin içi ile kalenin altýndaki mahalelerden ve ýrmaðýn sað tarafýndaki bölümden oluþur. Halkýnýn dörtte üçü Kürd, geriye kalanlarý da Türk, Arap vesairedir. 760 Ýsraili ve 460 Keldani de vardýr. Birkaç kervan yolunun kavþaðýnda yer aldýðý için, ticareti iþlektir; Akarsularý da çok olduðu için, çevresinde bað ve bahçeleri, portakal, limon, nar, hurma ve diðer meyveleri ile ürünleri vardýr. Yakýnlarýnda tuzlu sular, maden sularý ve petrol çoktur. Kentte bez ve kumaþ yapýlýr; 20 tezgâhý vardýr. Bazý sepicilik yapýmý ve kenevirden ip de yapýlýr. Portakal çiçeðinden su çýkarýlýr. Havasý yazýn hayli sýcaksa da saðlam ve güzeldir. Kentte peygamberlerden Danyal ve Üzeyir’in (üzerlerine selâm olsun) makamlarý ve Ehl-i Beyt’ten birkaç zat ile bazý büyükþeyhlerin türbeleri ziyaret yerleridir. Kerkük eski bir kent olup, eski adý ” Kerure”dir. Kerkük ilçesi Þehrezor sancaðýnýn merkez ilçesi olup, doðudan Süleymaniye sancaðý, kuzeyden Köysancak ve Irbil ilçeleri, batýdan Musul sancaðý, güneybatýdan Baðdat ili, güneydoðudan da Salahiye ilçesiyle sýnýrlýdýr. Melhe, Tuzxurmato, Altunköprü, Kêl ve Þývan adlarýyla 5 nahiye ve toplam 352 köy kapsar. Dicle’ye baðlý Edhem ve Aþaðý Zab ýrmaklarý ile bunlara ya da doðrudan Dicle’ye dökülen birçok çay, ilçenin içinden geçer. Topraðý az arýzalý ve büyük bölümü düz ve geniþ ovalardan ibaret olup, pek bitektir. Baþlýca ürünleri buðday, arpa, pirinç, tütün, üzüm ve diðer meyvelerden ve özellikle limondan ibarettir. Ýlçe merkezinin kuzeyinde pek zengin petrol kuyularý bulunup, halk gaz gibi yakmak için alýr. ”Babagurgur” adlý bir yerden de mavimsi bir alev çýkar. Deðiþik hastalýklara yararlý madensularý ile tuzlu sularý da çoktur. Ýlçe merkezinin güneybatýsýnda bulunan bazý kuyular tuzla durumuna getirilip, büyük miktarda tuz çýkarýlmatadýr. Koyun, keçi, deve, at ve diðer hayvanlarý çoktur. Yapaðý ve keçikýlýnýn çoðu, yerinde kilim, aba vesaire yapýmýnda kullanýlýr. (C. 5, s. 3846)
KERKÛK: Li eyaleta Mûsila Kurdistanê û li 160 kîlometreya baþûrê rojavayê wê di bin rêzegirekî de, li qeraxa deþteke mezin û fireh û li jorî çemê Edhemê, ku diþibe Þehrezorê bajarekî navendî ye. 30.000 þêniyê wê, kelehek, 36 mizgeft, 7 dibistan, 15 zaviye, 12 xan, 1,282 dikan û firoþgeh, 8 serþok û hemam, pireke ku li ser çemê wê hatiye çêkirin, dibistaneke navendî û 18k dibistanên zarokan, 3 kilîse û sînagogek hene. Keleh ku li ser girekî hatiye çękirin ji nava kelehê, taxên jêrî kelehê û beþa aliyê rastê ya çem pêk tê. Gelê wê ji çaran sê beþ kurd in û beþa mayî jî ji tirk, ereb û kesên din pêk tê. 760 îsraîlî û 460 keldanî jî hene. Ji ber ku çend riyên karwaniyê digihîjîne hev bûye navenda bazirgan iyê û karê bazirganî li wir baþ e. Ji ber hebûna ava zaf li derdora wê bax, baxçe, bostan, portikal, lîmon, hinar, xurme û fêkiyên din hene. Li nêzîkê wê avên madenî û neft û petrol zaf e. Li bajêr pîne û parçe tê çêkirin. 20 destgehên wan kar hene. Li hin cihan benik û rîs jî tê çêkirin. Ji gula portikalê avê derdixin. Her çend ku havîna hawayê wê zêde germ be jî lê xwezayî ye û bo tenduristiyê baþ e. Bajar bûye ziyaretgeha çend pêxemberên wekî Danyal û Ûzeyir (silavên Xwedê lê bin) û ji Ehlê Beyt jî çend zat û ligel çend þêxên mezin. Lewre ew bûye cihê ziyaretê jî. Kerkûk bajarekî kevnare ye û navê wê yê berê ‘Kerûre’ ye. Þehrezor bûye navçeyeke navendî ya Kerkûkê. Ji aliyê rojhilat ve Silęmaniye, li bakur Koysencaq û navçeyên Hewlêrê, li rojavayê wê Mûsil li baþûrêrojavayê wê eyaleta Bexdayê û li baþûrêrojhilatê wê jî Salahiye li gel navçeyên xwe hene. Ew bi giþtî xwediyê pênc heręmên bi navê Melhe, Tuzxumato, Pirazêrîn, Kêl û Þivan e û bi giþtî 325 gundên wê hene. Çemên Edhem û Zapa jêrîn ku dirijin Dîcleyê û çend çemên din ligel van çeman di nava navçeyê re derbas dibin. Axa wê kêm xerab e û piraniya wê ji deþtên pan û mezin pêk tê. Berhêneriya wê baþ e û axa wę gelek bi kêr e. Berhemęn çandinî yên herêmê yên bingehîn genim, ceh, birinc, titûn, tirî û fêkiyên din bi taybetî lîmonên wê pir in. Li bakurê navenda navçeyê gelek gol û çalên petrol û neftê hene û gel ji suxtenî û þewitandinên wekî gazê sûdeyê werdigire. Li cihekî wê yê bi navê ’Babagurgur’ jî alaveke þînewî derdikeve. Avên wê yên madenî ku ji bo gelek nexweþiyan baþ in û avên þor û bi xwê jî li wir pir in. Mih, bizin, hêþtir (dewe) hesp û sewalên wê yên wekî din pir in. Hiriya mihan û mûyê bizinan di çêkirina mafûr, cacim û tiþtên din de tê bikaranîn. (C.5, r. 3846)
Ev gotin ne gotinên me ne. Ev gotinên Þemseddîn SAMÝ’ne. Þemsedîn SAMÝ bi eslê xwe tirk e. Eger Dewleta Tirk û çekbazên wan ê çalak (Selehþûr) cesareta heye bila derkevin û bêjin 'tiþtek wiha tune ye.' Bi rastî înkarî û derew pîþeya wan e. Ew vê yekê jî înkar bikin, ez ecêbgirtî namînim.
Di sala 1970'yî de di navbera PDK’ê û bi Serokatiya Mele Mustefa Barzanî û Rejima Bexdayê de li ser Sitatûya otonomî ji bo Kurdistanê hevdîtinek pêk hat. PDK û Rejima Bexdayê ji bo sitatûya otonomî li ser gelek tiþtan li hev kirin, tenê li ser kêþeya Kerkûkê li hev nehatin. Sedam Huseyîn di encamê de xwest nîvê Kerkûkê jî bide kurdan. Lê belê Mele Mustefa Barzaniyê mezin û Qehreman der heqê Kerkûkê de wiha got; "KERKÛK DILÊ KURDISTANÊ YE." Û ew pêþniyaziya Sedam Huseyîn qebûl nekir. Dîsa þer dest pê kir heta sala 1975 li Kurdistanê berdewam kir. Ji ber ku Kurdistana me pir dewlemend e (zengîne) dijminê me çav berdaye malê me. Wekî gurê har her dem dibêjin em tu car Kurdistaneke serbixwe qebûl nakin. Gelê kurd li her çar parçeyên Kurdistanê heta niha pir buhayê (bedelê) giran daye. Gelê me li Baþûr, Bakur, Rojhilat û Rojava her dem ji bo rûmeta xwe, þeref û hesyeta xwe tekoþye û hêjî têdikoþe û li ber xwe dide. Bila dijmin vê yekê ji bîr neke, wan di Kurdistanê de li ser gelême xerabiyên wisa mezin kirine ku ew tu car nikarin vê nûsazî û çêbikin û dilê gelê me bikirin. Heyiyên (Dewlemendiya) Kurdistanê yên sererd û binerd malê gelê kurd e. Malê bavê tu kesî nîn e. Gelê kurd heta niha bi sed hezaran bedelê giranbiha daye û ne tenê otonomî anjî federasyon sed hezar carî jî Kurdistaneke serbixwe heq kiriye.
|
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
Download !!! 
