LEYLA QASIM:Sembola canfîdayiya keç û jinên Kurdistanê
LEYLA QASIM :
( 1952 Xaneqîn 12. 05. 1974 Bexdad )
Destpêkek kurt ;
Di dîroka Kurdistanê de ji ber rewþa siyasî û jeopolîtîka cihwarê jiyana Kurdan bi hezaran salaye ku heya radeyekê mafê jina Kurd ji mafê mêran zêdetir hatiye binpêkirin.
Herwiha mêrên Kurd jî bi navê wê hindê ku qedera jiyana jin û keçên malbata wan di destê wan de ye, pir mafê jina Kurd binpêkirin e.
Di vê navê de dewletên dagirker jî bigiþtî nexwestine ku rewþa civakiya gelê Kurdistanê rengê guherandinê bi xwe ve bibîne û kultur û ferhenga civakîya di nava gel de pêþbikeve. Ji berku wan dewletan pêþketina kultur û çanda Kurdan li dijî berjewendiyên xwe yên aborî û siyasî dîtine.
Di Kurdistanê de, di serdema feodalîzmê de mêrsalarî û siyaseta çewta dewletên dagirker rewþa mafê civakî û siyasiyê jina Kurd xistibû nava çemberek teng ku þûnewarên wê serdema reþ û tejî êþ, hê jî ne tenê li Kurdistanê belkî li hemû Rojhilata Navîn tên xuyakirin. Ye’nî jiyana civakî-fikrî ya jinên Kurdistanê bi taybet di nava gundan de zêde rengê guherandinê bi xweve nedîtiye.
Di rewþek wiha tejî astengî û nalbar de jina Kurd jî hertim li berxwedaye û têkoþaye ku liyaqet û kesyetiya xwe di warên cur bi curên civakî û siyasî de bide xuyakirin û heta hin caran liyaqeta wê gihîþtiye radeyeke wisa bilind ku navê xwe li cîhanê derxistiye pêþ û ji aliyê gelek gerîdok û lêkolînvanên sosiyolog ve wekî þêrejen û qehreman hatine naskirin.
Li ser kesayetiya cicakî-siyasiya jinên navdarên Kurd pêwîstî bi lêkolînek berfireh û akademîk heye.
Jiyan û biserhata jiyana þehîd Leyla Qasim
Leyla Qasim yek ji wan keçaye ku di dîroka siyasiya Kurdistanê de weke pêþeng û qehremanek þoreþger tê bi nav kirin.
Jiyana Leyla Qasimê ya tejî êþ û zehmetî ku bi hovîtî û tirajêdiyek xemgîn ji aliyê dewleta Beesiyên þovenîst û cinyetkar ve hat bi dawîanîn, pênaseya kesayetiya siyasiya jina Kurd ku Leylayê bi serfirazî nûneratî jê re kir, bi eþkerahî dide xuyakirin.
Leyla keça Qasimê kurê Hesen sala 1952’an li kompaniya petrolê ya bi navê Elwend li nêzî gundê Banmîl yê girêdayî bajarê Xaneqîn li baþûrê mezinê Kurdistanê di nava malbateke hejar û welatperwer de hat dinê. Xaneqîn bajarê Leylayê jî weke bajarê Kerkûkê ji ber kanên petrolê hertim bi siyaseta te’irîb û enfalkirinê re rû bi rû maye û heta roja îro jî siyaseta asîmîlasyonê li wir berdewame. Kurdên wilayeta Xaneqînê jî di çaxê þoreþa Eylolê de bi gerimî di þoreþê de beþdarî kirin û di vê rê de gelek þehîd pêþkêþî doza Kurdistanê kirin.
Bavê Leylayê Qasim karkerekî palavtin(tesfîye)a neftê li kompaniya Elwend bû ku piþtî xaneniþîn kirinê li sala 1971’an malbata wan koçî bajarê Bexdayê kirin. Xwîþk û birayên Leylayê Sebîhe, Selam, Sefa û Selah tev jî di karê xwîndinê de xwendevanên zîrek bûn û heryekî ji bilî karê dersxwîndinê bi þêweyên cur bi cur dixebitîn(hewil didan) ku ji bo debara jiyana malbata xwe hevkariya bavê xwe yê karker û dayika xwe ya zehmetkêþ biken. Ew herçend malbatek feqîr bûn jî, lê xwe pir bextewer dihesibandin û bi keda destên xwe jiyanek tejî semîmyet bi hevre didomandin. Bav û dayika wan þev û rojan dixebitîn ku pêwîstiyên zarokên xwe cîbicî biken.
Sala 1958’an Leylayê dest bi xwîndina xwe ya dibistanê kir û li bajarê Xaneqîn xwîndina xwe ya navendî jî bi dawî anî. Ji ber ku Leylayê ji temenê zarokatiyê tama hejarî û feqîriyê kiþandibû, xewna azadiya Kurdistanê jî didî û tam û evîna Kurdayetiyê roj bi roj di mêþik û ramanên wê de þirîntir û bihêztir dibûn.
Herçend ku Leyla Qasim di temnek kêm û hê jî ciwan bû, lê ji zarokatiyê pir bi aqil, þareza û têgihiþtî bû û baweriya wê bi wekheviya keç û kuran hebû. Ev nîþana yekê bû ji bo selmandina vê rastiyê ku Leyla Qasim dixwaze li ser roya demokrasiyê heta canê xwe jî fîda bike.
Leyla bi riya birayê xwe yê mezin þehîd Selam Qasim ku bi þêweyek nihînî endamê Partî Demokratî Kurdistana Iraqê bû sala 1970’an bi fêrmî bû endama wê partiyê û xebata xwe ya ji bo doza netewa xwe di nava xwîndevanên Kurd de dadestpêkirin. Piþtî wê li bajarê Bexdayê lîse jî qedand û dûre sala 1971’an di para edebyatê beþê sosiyolojî li zanîngeha bajarê Bexdayê hat pejirandin.
Ji sala 1972’an di nava bajarê Bexdayê de liv û lebata yekitiya xwendevanên Kurdistanê herçend îstixbara Beesîyên Iraqê her der û hertiþt kontrol dikirin, roj bi roj zêdetir dibû. Li wan salan piraniya hêz û bizava þoreþ Kurdan ya di bin rêbertiya P.D.K.I de li çiyayên baþûrê Kurdistanê û herêmên azadkirî de civiyabû. Ji bona wê jî dema Leylayê dît ku herkes dibêje:” Kurd tenê dikarin li gund û çiyan serî hildin û jin nikarin tevî karê mêran û xebata þoreþgerî bibin û xebatên jinan ji yên mêran cuda ne”, biryar da ku tevî xwendevanên xurt bi awayekî aktîvtir û berfirhetir xebata xwe ya Kurdayetiyê li bajarên Iraqê û bi taybetî jî li Bexdayê zêdetir bikin.
Evîna Leyla Qasim û Cewad Hemewendî
Leyla Qasim di nav hevalên xwe de ji yekî hez dikir ku navê wî Cewad bû. Ew hertim bi hev re dixebitîn. Leyla bi hevkariya Cewad Yekitiya Xwendevanên Kurdistan ya di bin serokatiya Adil Murda de naskir û wek endam tevî wan bû û her bi desteka Cewad, tevî refên pêþmergeyan bû. Lê armanca Leyla Qasimê ew bû ku bêtir di kar û barên rêkxistinî de û bi taybetî jî di nava Kurdên rûniþtivanên bajar de bixebite.
Li zanistgeha Bexdayê evîna Cewad û Leylayê di nava xwîndevanên Kurd û yên din de pêþverûtiya bîr û ramanên Leylayê ji heval û dostên wê re da selmandin(îsbatkirin). Ji ber ku Leylayê herçend Cewad xwendevanê zanistgehê nebû û di fabrîka zeytê de û bi karkeriyê debara jiyana xwe dibihûrand û herwiha ew û Leyla ji du çînên cudayên civakê bûn jî, wek hevalê xwe yê jiyana pêþerojê hilbijartibû û ew hertim bi hevre dixebitîn. Xala girîng ji bo Leylayê hevparbûna bîr û ramanên wê û Cewad bûn ku herdu jî endamên partyekê û ji bo doza Kurdistanê bi hevre xebat dikirin. Bi wateyek din evîna wan evîna welatê wan yê bindest Kurdistanê bû. Vê helwesta Leylayê fikir û ramanên kevnar ku heta di bajarekî weke Bexdayê de jî li ser dan û standinên civakî hakim bûn, pûçkirin. Leylayê bi wan xebatên xwe îspatkir ku hem di þoreþê de, hem jî di nav civakê de jin dikarin li rex mêran û mil bi milên wan têbikoþin û li doza xwe xwedî derkevin.
Biryarek Dîrokî
Leyla Qasim û Cewad Hemewendî yê hevalê dema jiyan û mirina wê di serdemek wiha girîng de ku Beesîyan hebûna netewa wan înkar dikirin, biryardan ku heya bi destxistina mafê xwe yê netewî li rex hevalên xwe yên din ji bo çareserkirina pirsgirêka gelê xwe bixebitin. Ji ber ku di wê serdemê de hereketa siyasiya gelê Kurd bi taybetî li Baþûrê mezinê Kurdistanê di pêvajoyek pir mezin û girîng de derbas dibû. Leyla û Cewad ku xwedî baweriyeke mezin bi doza netewa xwe bûn di sala 1974’an de bi hevre li ser rewþa sosyolojiya Kurdan gotarek nivîsandibûn û li derfetekê digeriyan ku gotara xwe biweþînin û di nava gel de belav biken. Lê destpêkirina þer ji nûve û girtina wan bûn sedem ku nivîsa wan nekeve destê xwendevanên Kurd û nivîs ji aliyê sîxurên Bees ve hat wenda kirin.
Piþtî xebata salên dijwar û giran di 11’ê Adara sala 1970’ê de piþtî gotûbêjên dûr û dirêj yên di navbera serokkomarê Iraqê û nemir Mele Mistefa Barzanî de di çarçoveya Iraqê de otonomî ji Kurdên baþûrê Kurdistanê re hat diyarkirin.
Rewþa þer û aþtiya di nava Partî Demokratî Kurdistan û komara Iraqê de heya Siptambira sala 1974’an domand.
Di wê serdemê de Amrîkayê jî hehkarî dida serhildana Kurdên baþûrê Kurdistanê, lê mixabin dema ku bi rastî pêdvî bi hevkarî û destek kirinê hebû, dewleta Amrîkayê ew bi tenê hiþtin û destûr dan jandarêmê xwe yê rojhilata navîn (M. Riza Þahê Pehlewî) ku ji bo þikesta þoreþa Kurdan hevkariya Beesiyan biken.
Piþtî wê dema ku Amrîka û rejîma seltenetiya Iranê destê xwe ji piþtgîriya Kurdan berdan, rejîma Iraqê li dijî Kurdan þerekî giran û hovane dadestpêkirin û ji niþkave di civakê de pir tevlîhevî çêbûn. Malbatên Kurdan ji bajarê Bexdayê hatin derxistin û rewþa siyasiya Kurdan roj bi roj xirabtir dibû. Li bajarê Bexdayê endamên êstixbarata dewletê bi sedan xwendevan û Kurdên nîþtimanperwer girtin û rewþek tejî tirs ji azadîxwazên Kurd û Ereb re afirandin. Herwiha li Kurdistanê jî bi dehan gund hatin wêrankirin û di 24 Aprîla sala 1974’an de bajarê Qeladizê jî bi giranî hat bombaran kirin ku di encamê de çend xwendevanên Kurd jî li wir þehîd bûn.
Piþtî vê yekê, Beesiyan hêriþî ser bajarê Helebçê kirin û ew bajarê Kurdistanê jî bi giranî hat bombaran kirin û gelek kesên sivîl û bêguneh hatin kuþtin û birîndar kirin. Li hemberî van hovatiyên rejîma Iraqê gelek xwendevan û gelê sivîl ji Bexdad û bajarên din yên Iraqê xwe gehandin çiyayên Kurdistanê û tevlî hêzên pêþmergeyan bûn. Lê Leyla Qasim û Cewad Hemewendî di wê baweriyê de bûn ku divê xebat ne tenê li çiyayên Kurdistanê belkî xebata herî giran pêwîste di nava cergê dijmin de û bi taybetî jî li bajarê Bexdayê bê domandin. Di rewþek wiha de ku roj bi roj þerê Kurd û dewleta Iraqê dijwartir dibû, êstixbarata Beesîyan jî zext û zora xwe li ser serê Kurdên rûniþtvanên bajaran zêdetir dikirin.
Roja 28. Aprîla sala 1974’an (28. 04. 1974) Leyla û çar hevalên wê ( Hesen Heme Reþîd, Nerîman Fuad, Azad Silêman Mîran û Cewad Hemewendî, hatin girtin û rejîma Bexdayê di rojnameya Elsewre organa fêrmiya dewletê û di radiyo û telefzyuna xwe de ew girtî weke terorîst û dijminên dewleta Iraqê bi xelkê û raya giþtiya cîhanê dan nasandin.
Leyla û hevalên wê ku weke kevokên azadiyê bibûn êxsîrên destên gemarên karbidestên rejîma Bees, di girtîgehê de rastî þikence û azarek pir mezin bûn. Herçend biçûktirîn tawan li ser wan nehat îspatkirin jî, lê rejîma Iraqê ji bo tirsandina Kurdan û bi taybetî çîna rewþenbîr ku piþtgîriya doza xwe ya netewî dikirin, di demek kurt de (bi qasî 14-15 rojan) bi pêkanîna dadgehek formalîte her pênc ciwanên Kurd bi îdamê mehkum kirin.
Taybetmendiyên Leyla Qasimê û gotina dawiyê
Li gor dîtina ew kesên ku ji nêzve Leylayê nas dikin û ew dîtine Leyla keçek netirs, zîrek, axiftin xweþ, esmer, bejin bilind û þêrîn bû û di karê rêkxistinî û hizbayetiyê de jî bi dîsplîn û rêkûpêkî wezîfeyên xwe encam didan. Wê di çaxê ku di bin çavdêriya êstixbarata dewletê de bû jî bi cesaret bersiva pirsyarên karbidestên dewletê dida û di dagehê de li rûyê hakimê Beesî nêrî û bi dengekî bilind wiha jêre got :
“ Min bikujin, lê vê rastiyê jî bizanin ku bi kuþtina min bi hezaran Kurd yê ji xewa giran þiyar bin, ez pir kêfxweþim ku bi serfirazî û di riya azadiya Kurdistanê de canê xwe fîda dikim”.
Karbidestên îstixbarata dewleta Iraqê ku li hemberî berxwedana Leylayê susretgirtî mabûn, baþ dizanin ku ger keçeke wiha xwedî bawerî zindî bimîne yê bandoreke mezin li ser bîr û rayên xwendevanên Kurd û Ereb pêkbîne û yê bi zanyariyên xwe yên siyasî bêtir ji berê ji bo þiyarkirina jinên Kurd û tevlî kirina wan ya di nava þoreþê de xebatêbike. Ji bona wê jî di demek kin de bi lez û bez doza wê û çar hevalên wê bi dawî anîn û derbarê wan de biryara dardakirinê wergiritin. Rejîma xwînmij a Iraqê di roja 12 Mars 05 1974’an de seet 7’ê berê sibê Leyla Qasim û hevalên wê îdamkirin.
Leyla Qasim herçend bi fîzîkî û ruhî gelek hatibû þikence kirin, lê ji bo ku dilê dostan þa û dilê dagirkerên welatê xwe biêþîne, bi rûyekî xweþ û kena li ser lêvan ber bi darê îdamê meþiya. Di deqîqeyên dawîyê de wê nehiþt ku çavên wê bigirin û heta destên wê jî girê biden. Ew bi xwîndina marþa netwîya Kurd (Ey Reqîb) baweriya xwe ya bêdawî ji bo doza Kurdistan ji herkesî re da selmanin.
Ey reqîb her mawe qewmî Kurd ziman
Naþikênê danerî topê zeman
Kes melê Kurd mirdûwe, Kurd zîndûwe
Zîndûwe qet naniwê alakeman
….
Piþtî ku Leyla Qasim bi hevalên xwe re hat þehîd kirin, Selamê birayê wê jî di nava bajarê Bexdayê de ji aliyê Beesîyan ve hat þehîdkirin. Guneha Selam tenê ew bû ku wêneyê Leylayê gehandibû destê xwendevanên Kurd ku li Ewropa ders dixwîndin û endamên YXK bûn. Li pey van bûyerên tal dayik û bavê Leylayê jî ji ber ji destdayîna zarokên xwe, bi xembarî wefat kirin. Bi vî rengî Beesiyan xwestin ku keç û jinên Kurd nekevin nava xebata siyasî û civakî. Herwiha wan bi vê hovitiya xwe xwestin ku îrade ya malbatên Kurd ku di nava bajarên Iraqê de bi hemû þêweyan hevkariya þoreþê dikirin, biþikinin.
Daxwaza Beesiyan ji Leylayê û bersiva wê
Berpirsyarên dewleta Iraqê beriya þehîdkirina Leylayê bi darê zorê jê daxwazkirin ku bi nivîsandina nameyekê ji bo serokkomarê Iraqê daxwaza lêborînê ji dewleta Beesiyan bike û bi vî rengî poþmaniya xwe ji wan re bide diyarkirin ku di riya rizgariya Kurd û Kurdistanê de xebat kiriye. Lê þêrekeça Kurd Leyla Qasim bi nêrînek hiþik û tifa ku avêt ser û rûyê generalên Beesî, wiha bersiva wan da:
“ Ger ku ez ji karekî jiyana vê cîhanê poþiman bibim ewe ku ez zû dimirim bêy ku bikarîbim demek dirêj ji gelê xwe re xebatê bikem û ger qirar be dawa lêborînê ji kesekî bikem, ez daxwaza lêborînê ji gelê Kurd dikim. Ji ber ku di rastya xwe de, min ji bo doz û pirsgirêka netewa xwe kêm xebat kirye ”.
Þehîdkirina Leylayê û reaksyuna Kurdan
Îdamkirina Leyla Qasim û hevalên wê li piranya deverên cîhanê bi riya medya belav bû. Xwendevanên Kurd jî li dervey Kurdistanê dest bi meþên protestokirinê kirin. Hovtiya Beesiyan ku hemû riyên çareserkirina pirsgirêka Kurd tenê di þehîd kirin û wêrankirina gund û bajarên Kurdan de didîtin, bi þehîd kirina Leylayê bêtir ji raya cîhanê re hat xuyakirin. Ji ber ku di dîroka Iraqê de ew cara yekemîn bû ku keçeke Kurd bi eþkerahî û bi þêweyek dûr ji exlaqê mirovanetiyê ji ber helwesta wê ya azadîxwazî û Kurdperweriyê bê þehîdkirin bêy ku li gor zagonên hûqûqî yên cîhanê tawanek dij mafê mirovanetyê pêkanîbe.
Leyla tenê têhniya jiyanek serbest di etmosfêrekî azad de bû û hemû guneha wê helwesta wê ya Kurdyetî û niþtimanperweriyê bû.
Þehîd kirina Leyla Qasim û hevalên wê bû sebeb ku gelek ciwan bi taybetî hevalên wê yên xwendevan û rewþenbîr tevî nava refên pêþmergeyan bibin û ji bo domandina riya þehîdên Kurdistanê xwe gehandin çiyayên Kurdistanê.
Bi vî awayî Leyla Qasim bû pêþenga jinên þoreþger û sembola jinên Kurd li dijî zordarî û çewsandina netewa Kurd. Bi þehadeta Leylayê re baweriya jina Kurd xurtir bû û di wê demê de þerê di navbera Kurd û dewleta þovînîsta Iraqê de jî gurtir û berfirehtir bû.
Gelê Kurd li hemû perçeyên Kurdistanê Leyla Qasima canemerg jî wekî qehremanek netewî dibînin. Sala 1974’an dema ku Leyla hat þehîdkirin, li seranserî Kurdistana mezin bi hezaran dayikên Kurd navê Leylayê ji zarokên xwe yên keç re hibijartin û wêneyên Leylayê ketina nava malên hemû Kurdên ku evîna azadî û serxwebûna Kurdistanê di dilê xwe de diparastin.
Leyla Qasim û ramanên wê
Baweriya Leylayê bi azadiya gelê Kurd pir hebû û ji bona wê jî bi çi rengan li hemberî dijmin serê xwe netewand. Li gor dîtina Leyla Qasim çewsdandina jina Kurd tenê di çarçovê zilm û zordariya mêrê Kurd de bi sînor nebû, belkî wê xebat dikir ji bo guherandineke giþtî. Di vê derbarê de Leyala dibêje:
” Þêweya guherandinê di nava civata Kurdistanê de pêwîste guherandinek siyasî, civakî û aborî be û ger gelê Kurd mafê xwe yê siyasî û hûqûqî nestîne, mafê jina Kurd jî yê hertim bê bin pêkirin.”
Navê Leyla Qasimê di nava helbes û stranên Kurdî de
Gelek helbestvan û stranbêjan qala qehremanîya Leylayê kirine û li ser wê helbest ristine. Mamosta Hêmin Mûkryanî þaêrê millî yê çaxê komara demokratîka Kurdistanê li ser qehremanîya Leylayê wiha dibêje:
Ke tu turay le çawim wek xewî min
Le biskit reþtire mangeþewî min
Birû Mecnûn be Leylay xut menaze
Ke nawbangî pitir derkird ewî min
Bizey hatê, witî celadî xiwêrî!
Be keyfî xut petit bawêje estom
Ewe pet niye mîdalî îftixare
Ke bûme qaremanî mîlletî xom.
Herwiha mamosta Cîgerxwîn di helbesteke xwe de bi xembarî li ser þehîdbûna Leylayê wiha dibêje:
Leyla keça Mît û Meda
Canê xwe da di ber me da
Bijîn heçî ku canfîda
Xweþ bin ji te jar û geda
Leyla çiraxa þevreþ e
Wê rû li Kurdan kir geþ e
Kuþtin bi me Kurdan xweþ e
Zordarî êdî nameþ e!
Leyla bijî, sed aferîn
Ji bo me bûye ol û dîn
Dîsa li min der hûn birîn
Heta cîgerê min bûye xwîn!
Mamosta Þêrko Bêkes, Tîrêj û gelek helbestvanê E’reb yên mîna Udunîs di helbestên xwe de behsa canfîdayiya Leyla Qasimê dikin. Wek dibêjin hinek helbestvanên Filstînî jî behsa qehremaniyên Leylayê kirine.
Herwiha hunermendên Kurd li her çar perçên Kurdistanê bi stran û awazên xwe canfîdayîya Leylayê bi bîr tînin:
Hunermendên navdar Þehrîbana Kurdî, Ciwan Haco, Bengîn, Heme Ceza û M. Mamlê helbestên þaêrên Kurd ku derheqa Leylayê de vehûnandine bi awazên xweþ xwendine.
Piþtî salên dûr û dirêj riya Leyla Qasimê bi þêweyek berfirehtir ji aliyê keç û jinên Kurd ve hat domandin. Belê pêr Besêya Dêrsimê û Exteraxana Loristanê, duh Margirêt Govergîs û Leyla Qasima serbilind û netirs û îro jî Zîlan, Binefþ, Birîtan, Mizgîn, Zekiye, Rehþan, Bêrîvan, Ronahî, Leyla Zana û bi hezaran þêre keçên çeleng û qehreman li ser riya Leylayê dimeþin.
Xebat û þehadeta Leyla Qasimê rih û canek nû xiste nava mejî û xwîna jina Kurd û wê wateya þoreþgerbûna rastîn bêtir bi wan da xuyakirin.
Jêder
_ Hevpeyvîn bi Adil Murad berpirsyarê YXK di çaxê þoreþa nemir Mistefa Barzaî de.
_ Hevpeyvîn bi Dr. Fuad Husên hevkarê Leyla Qasimê yê rixistina siyasî.
_ Sipas ji bo zanyarîyên E’qîle xanimê û Dr. Cebar Qadir.
Sûhêyil Qazî
SLeyla Qasim weke ku min bihîstiye keçeke pir-pir zîrek bûye. Wê roja ku Leyla Qasim dibirin ji bo îdamkirinê, wek hatiye bihîstin Leyla Qasimê bi dirûþman û dev bi ken çûye û dirûþmên wê (Bijî Kurdistan û bijî serkeftina Kurdistanê) bûne. Leyla Qasim birastî yek ji wan jinên Kurd yên mezin bûye ku cihê îftixar û serbilindiya netewa Kurd bû û bi taybetî ji bo jina Kurd.
Dr. Fuad Husên
Min sala 1972 Leyla Qasim naskir ku li zanistgeha Bexdayê xwendevan bû. Min bi riya hevalekî xwe yê bi navê Cewad Hemewendî Lelya nas kir. Cewad heval û dostê Leylayê bû. Leyla Qasim hembajêriya min bû û em herdu ji bajarê Xaneqînê ne. Dema ku min Leyla jî nasdikir min dizanî ku ji kîjan malbatê ye
Leyla wê demê ku xebata Kurdan li Bexdayê pir hebû û berfireh bû û bi taybetî di nava xwendevanên Kurd yên di zanistgeha Bexdayê de xebatek mezin hebû. Leyla yek ji wan xwendevanan bû û wê wisa dizanî ku xebat ji bo netewa Kurd ferz û wacibe. Ji bona wê jî dawa kir ku bê nava rêza karê rêkxistinî ku wê demê Partî Demokratî Kurdistan_ Iraq serkêþiya hereketê dikir. Wê nameya daxwaza xwe ya tevlîbûna nava partiyê ji me re nivîsî û em jî pir kêfxweþ bûn bi vê helwesta wê ya þoreþgerî. Ew weke endam hat pejirandin di nava rêkxiraw û rêkxistina me de. Lê peywendiya wê bi partiyê re tenê bi riya Cewad re hebû. Karê wê ew bû ku di nava xwendevanên zanistgehê de ji bo pirsgirêka Kurd propagandeyan bike.
Leyla Qasim yekemîn jina siyasî bû ku li Iraqê hat îdam kirin. Yanî beriya Leyla Qasimê li Iraqê tu jinek ji ber suçek siyasî nehatiye îdamkirin. Yanî Leyla di nava hemû Ereb, Aûsrî û Kurdan de yekmîn keça Kurd bû ku ji ber bîrûrayên siyasî hat daleqandin. Girîngiya karê Leyla Qasim di vir de ye.
Giringiyek din ewe ku dema Leyla Qasim li zindanê girtî bû pir îþkence lêkirin û jêre gotin ku nameyekê binivîse ji serokkomarê Iraqê yê wê demê (Ehmed Hesen Elbekir) û dawa lêborînê jê bike. Wê jî gotibû:“ Ez nameyê nanivîsim bo serokkomar. Ger ez kaxezê binivîsim divê ji bo gelê xwe binivîsim, nameyê ezê ji bo netewa Kurd binivîsim û yê dawa lêborînê ji gelê Kurd bikem. Çimkî temenê min ciwan bû û temenê min hê pir ciwan bû û min nekarî zêde xizmetê ji bo gelê xwe bikem. Ez dawa lêborînê ji serokkomarê Iraqê nakim, ez dawa lêborînê ji gelê xwe dikim.”
Leyla Qasim ji ber ku ciwanek bû, xwendevanek bû, yekemîn jina Kurd bû ku li Iraqê hat îdamkirin. Piþtre li hemberî îþkencê li berxwe da û li hemberî rejîma Iraqê li berxweda û xwe nîþan da ku xwe fîda bike ji bo pirsgirêka netewa Kurd
Li sala 1974’an Iraqê dest bi þerekî xwînîn li dijî Kurdan kir. Di 24ê. 04. 1974’an de rejîma Iraqê bajarê Qeladizê bombaran kir û li wir gelek xwîndevan û gelê sivîl hatin þehîd kirin. Rojek piþtre li 25’ê 04. 1974’an de Helbçe jî bombaran kirin û pir kes li Helebçe hatin þehîdkirin. Piþtre di demek kin da dan nîþan dan ku komela xwînedevanan li Bexdayê ji bo piþtgîrîkirina bizav û pirsgirêka Kurd gelek çalak bûne û gelek ji wan hatibûn destgîr kirin û girtin. Piþtre ew li telefzyonê nîþan dan û gotin ji wan pênc kesên ku serokatiya yekitiyê dikirin pênc kes bûn ku Leyla Qasim yek ji wane. Piþtre wan bixwe dan îlankirin ku her pênc ji wan hatine îdam kirin.
Ez çend caran bi Leylayê re rabûm û rûniþtim û em bi hevre axivîn û bi Cewad re jî em li ser karê xwe diaxivîn. Leyla Qasim di wê demê de wisa difikirî ku jin û mêrên Kurd bi hevre xebatê bikin ji bo çareserkirina pirsgirêka Kurdistanê û li dijî rejîma Iraqê. Leyla di wê baweriyê de nebû ku xebata jina Kurd li dijî mêraye. Ew di wê baweriyê de bû ku pirsgirêka Kurd tiþtekî girînge û divê jin û mêr bi hevre bixebitin li dijî rejîma Iraqê û ev ramana wê bû sebeb ku Leyla neçû nava rêkxistina jinan û bi zilaman re xebat dikir û bi Cewad re di nava peywendiyan de bû.
Leyla di wê baweriyê de bû ku xebata Kurdan tenê nabe di çiyan de be û divê xebata Kurdan di nava bajaran de be jî. Ji bona wê jî dema ku þerê 1974’an li dijî Kurdan destpêkir hem ew û hem jî Cewad nehatine çiya û li Bexdayê man. Çimkî ew di wê baweriyê de bûn ku divê di nava Bexdayê de xebat û livbaziyên Kurdan heben. Wê demê li Bexdayê pir Kurd hebûn û wan bi pêwîst dizanî ku xebata siyasî di nava bajarên mîna Bexdayê de berfireh biken. Ji bona vê armancê jî Leyla amade bû ku fîdakariyan bike û wek me dît jî di dawiyê de wê canê xwe ji bo vê armancê, ji bo ramana Kurdayetiyê fîda kir. Çimkî wê demê gelek kesan wisa fikir dikir ku xebata Kurdan tenê li çiyane û li bajaran xebat tine û xebata jinan û mêran ji hev cudaye. Leylayê digot ku xebata jin û mêran bila bi hevre be û tev bi hevre bixebitin ji bo pirsgirêka Kurdan.
Leyla keçek bû ku vekirî bû, bi hêsanî dostayetî û hevaletiya mirovan dikir. Bi taybetî bi Cewad re, ji ber ku hevala Cewad bû û hevalitiya wê û Cewad li ser wê esasê nebû ku bes ji hev hez dikirin, belkî dildariyek din, xweþewîstiyek din di nabera wan de hebû ku ew jî xweþewîstiya gelê wan bû. Hem Cewad û hem jî Leyla ji evîn û xweþewîstiya gelê xwe, hev û din peyda kirin. Leyla tenê hevala Cewad nebû belkî hevala hemû xwendevanên din yên Kurd bû û bi tevan re ji bo Kurdistanê dixebitî. Dema ku ew hatin îdamkirin jî 4 xurt û yek jî Leyla bû. Cewad bi xwe kirêkar bû û her sê yên din xwendevanên zanistgehê bûn bi Leylayê re dixebitîn ji bo pirsgirêka Kurd.
Leyla Qasim ewa ku li bîra min be di wê baweriyê de nebû ku keça Kurd nikare xebatê bike. Ew di wê baweriyê de bû ku çawa kur û mêrên Kurdan dikarin xebatê biken, keçên Kurd jî wiha dikarin ji bo doza netewa xwe bixebitin. Wê tu ferqek nedidît di navbera xebata jin û mêran. Û ev karê han ji bo jin û mêran ferz û wacibekî nîþtimanî didî ku xebatê bike ji bo pirsgirêka Kurd. Leyla amade bû bibe endam di nava rêxistina partioyê de û bi zilaman re xebatê bike ji bo pirsgirêka Kurd. Yanî bîr û ramanên Leylayê li ser xebata jina Kurd ew bû ku: Ya yekê wacibe ku jina Kurd ji bo pirsgirêka Kurd bixebite. Ya duyê jina Kurd dikare bi hemen þêweya ku mêrê Kurd ji bo pirsgirêka Kurd dixebite ew jî ji bo pirsgirêka netewa Kurd bi hemen þêweyê bixebitin.
Dewleta Iraqê ew tawanbar kirin bi wê hindê ku wan dixwest kiryarên terorîstî pêkbînin. Lê ev tiþtekî nerast bû û îhanetek mezin bû ku bi wan hat kirin ku netewa Kurd bitirsînin. Roja 13.05.1974 Leyla Qasim, Cewad Hemewendî, Azad Mîran, Nerîman Fuad Mestî û Hesen Hemereþ ku hevalên Leylayê bûn hatin îdamkirin. Di girtîgehê de Cewad, Leyla û hevalên wê gelek hatibûn îþkence kirin û pir li wan xistibûn, lê wan tevan li hemberî rejîma dagirkera Bees li berxwedan. Beesiyan ji Leyla Qasimê dawa kiribûn ku nameyekê ji serokomarê Iraqê re binivîse û dawa lêborînê ji wî bike. Çimkî dewleta Iraqê jî ditirsiya û ew yekemîn car bû ku jinek siyasî li Iraqê dihat idamkirin û ditirsiya ku raya derve zixteke pir zêde bînin ser dewleta wan. Wan hez dikir ku Leyla nameyekê binivîse ji bo dewleta Iraqê ku vê namê li hemeberî Leylayê bikarbînin. Lê Leylayê ji wan re got:” Ez nameyekê nanivîsim ji dewleta ku gelê min dikuje. Nameyê bo serokkomarekê nanivîsim ku bi dengê gel nehatiye ser desthilatdariyê, ez nameyê nanivîsim bo kesekî ku Kurd û E’reban bi hevre dikuje. Ger nameyekê binivîsim ezê ji bo gelê xwe binivîsim, ji berku min nekarî bo demeke dirêj ji gelê xwe re xizmetê bikem.
Çima dewleta Iraqê Leyla Qasim îdamkir?
Ji ber ku yekemîn car bû ku bi wî þêweyî jina Kurd dihate meydana xebatê û jina Kurd ku li Bexdayê bi hevalên xwe re rêxistinek nêhînî durist biken, ji bo ku xizmeta gelê Kurd biken. Leyla genc û xwîndevan bû. Di nava xwendevanan de bizavek mezin hebû, herwiha di nava Kurdên Bexdayê de û wan piþtgîrî ji hereketa Kurdan dikir.
Dewleta Iraqê ji wê hindê ditirsiya ku ger Leyla sax bimîne yê di nava xwendevanên Kurd li Bexdayê teisîrek mezin çêbike. Ew yekemîn car bû ku jinên Kurd bi þêweyek tund hatibûne pêþ û bi taybetî di nava rêxistineke nêhînî de li Bexdayê xwe organîze kiribûn
Ewa ku tê bîra min, ewe ku ne tenê Leyla belkî hevalên wê jî di telefzyonê de nîþan dan. Ji ber ku ew tev ciwan û xwendevanên zanisgehê(ji bilî Cewad) bûn. Li TV’yê derketin û dewleta Iraqê biryar da ku wan bikuje. Idamkirina wan teisîreke mezin bi taybetî li ser ciwan û jinên Kurd hebû. Leyla bû sembol û niha jî sembole. Ew sembola wê hindê ye ku jina Kurd jî amadeye ji bo gelê Kurd xizmetê bike, ew sembola wê hindê bû ku xwe fîda bike ji bo pirsgirêka Kurd. Ew bû sembola wê hindê ku li hemberî dujimin li berxweda. Teisîra karê Leylayê pir mezin bû û heta niha jî teisîra wê li ser gel û hereketa Kurdan maye. Piþtî þehîdkirina Leylayê gelek Kurdan navê zarokên xwe yên keç kirin Leyla. Ji bona wê jî niha Leyla di nava Kurdan de navekî e’zîz e. Ji ber ku navê Leylayê semboleke ku peywendî bi xebat û navê wê keçê ve heye ku li Bexdayê hat îdamkirin
Tabî di wê demê de xeberê îdamkirina wê li her derê belav bû. Çimkî dewleta Iraqê bi xwe jî ew anîne ser kanala telefzyonê û di rojnameya Iraqê ya wê demê(Sewre) de jî hat belav kirin ku ew îdam kirine. Tabî xelk li derve agehdar bûn ku hinek ciwanên Kurd hatine îdamkirin ê yek ji wan jî Leyla Qasim e. Li wê demê teisîra xebata Kurdan li dervey welat wiha û weke roja îro mezin nebû, lê teisîreke wiha hebû û ewên ku pirsgirêka Kurdî bi girîng dizanin, zanîn ku cara yekêye dewleta Iraqê li hemberî Kurdan sekiniye û heta ew ciwanên ku li Bexdayê dersê dixwînin(xwîndevanin) û bîrûrayên wan yên cuda hene ji îdeolojiya dewleta Iraqê û li ser esasê ramanên xwe yên Kurdayetiyê tên îdamkirin. Lê bi dîtina min teisîra Leylayê ku heya roja îro jî navê wê li hemû pêrçên Kurdistanê maye ewe ku navê wê bûye sembol û navekî muqedese.
Tabî bi îdamkirina Leylayê û hevalên wê xebata xwîndevanên Kurd nesekinî. Ji ber ku dewleta Iraqê di wê baweriyê de bû û niha jî di wê baweriyê de ye ku bi kuþtina Kurdan, ewên din ji xebatê bisekinîn. Lê berevajî wê me dît ku piþtî îdamkirina Leyla û hevalên wê xebata Kurdan li Bexda û bajarên din hertim berdewam bû. Herwiha xebata kirêkar û jin û mêrên Kurd li Iraqê berdewam bû. Çimkî mesela îdamkirina Leylayê teisîrek pir mezin xiste ser bîr û rayên jina Kurd li hemû Iraq û Kurdistanê. Þehîdkirina Leyla û hevalên wê teisîrek pir mezin li ser ciwanên Kurd danî ku zêdetir xebatê biken.
Piþtî sala 1975’an dema ku þoreþê careke din destpêkir em dibînin ku navê Leylayê herkes bikar tîne û navê wê wek sembolekê tê bihîstin. Navê wê bûye weke dînamoyekê ku jina Kurd bi berdewamî bikar tîne ji bo ku li ser kar û xebata xwe berdewam be. Weke ku xwîndevanên Kurd bikar tînin ku ji bo xebatkirinê berdewam bin. Navê wê bûye sembolek û pirî caran dema civîn çêdibin, navê Leylayê li ser datînin. Yanî Leyla ji bîr neçûye.
Leyla Qasim keçeke Kurd, genc, xwîndevan li bajarekî Kurdistanê (Xaneqîn) mezin bibû, li Bexdayê dijî, lê amade bû ku jiyan û xwîndina xwe û her tiþtê xwe fîdayê bîr û ramanên xwe bike. Ew amade bû jiyana xwe fîda bike ji bo pirsgirêka Kurd. Dildariya Leyla Qasim bi Cewad re ku dostê wê bû, di çarçove û girêdayî pirsgirêka Kurd bû. Hem Cewad û hem jî Leyla peywendiya wan bi hevre hebû, lê peywendiya wan bi pirsgirêka Kurd re zêdetir bû. Û wan herduyan canê xwe fîda kir ji bo pirsgirêka Kurd. Tiþtekî taybetî heye li ser Cewad û Leylayê: Ew ne tenê sembola du ciwanan bûn ku xebat dikirin ji bo gelê Kurd û canê xwe ji bo Kurdistanê fîda kirin, herwiha ew du dildar jî bûn ku ji jiyanê hezdikirin û ji mirinê hez nedikirin. Lê amade bûn bimirin ji bo mesela Kurd.
Hezkirina wan hezkirina jin û mêratiyê bû lê herwiha hezkirina welat û bîr û ramanê jî bû. Ji ber ku Cewad û Leyla ku bihevre bûn, bi berdewamî li ser pirsgirêka Kurd difikirîn. Dema ew bûn dost û heval, Leyla amade bû ku xebatê bike mîna ku Cewad xebat dikir ji bo pirsgirêka Kurd. Hezkirin û dildariya wan dildariya du mirovan bû, lê dildariya du mirovan bi milletê wan re jî bû
Adil Murad
( Berpirsyarê giþtiyê Yekitiya xwendevanên Kurdistan di çaxê þoreþa Ilonê de )
Leyla Qasim li zankoya Bexdayê xwendevan bû. Di roja þehîdbûna wê de di sinifa sêyemîn ya sosyolojî de bû. Wê demê ew ji aliyê KDP hatin wezîfedar kirin ku kar û xebatê rêxistinê bikin di nava Kurdên Bexdayê de. Ji berku piþtî gotûbêjên sala 1974’an serokatiya þoreþê bi dewleta Iraqê li ser pirsgirêka Kurd lihev nehatin û rêkxistin û lika partiyê ya 5’mîn û xelk tev çûn bo serê çiyan. Komak xwendevanên þoreþger ji bo karê rêkxistînî li Bexdayê man. Leyla Qasim yek ji wan bû. Herwiha þehîd Cewad Muradê dezgîranê wê bû, Nerîma Fuad Mestî û 6-7 kesên din ku karê rêkxistinî li Bexdayê dikirin. Pênc ji wan li Bexdayê hatin girtin û dewletê jî piþtî mehkemekê di dadgayeke 4 seetî de ew bi îdamê mehkum kirin
Cihê serenckiþanê di vir deye ku Leyla Qasimê berxwedan kir û qet ji bo dewletê xwe kêm nekir. Heta piþtre me li Libnanê fîlma mehkemekirinê dît û wê axftinek gelek baþkir. Dewleta Iraqê cara yekemîn bû ku ne tenê li Iraqê belkî li hemû herêmê jineke Kurd îdam bike, ew jî ne bi nihînî belkî bi þêweyek eþkera. Dewleta Iraqê li rojname, radyo û TV’iyên xwe de xeber weþandin û li hemû cîhanê belav kirin û gotin ev keçe hat îdamkirin, çimkî dijî dewleta Iraqê ye û karê terorîstî kirine.
Leyla Qasim terorîst nebû û ew karê ku Leyla pê mehkumkirin dirû bû. Wan gotibûn ku Leyla Qasimê bombe birine ku li Bexdayê di sînemayê de biteqîne. Lê ev ne rastbû û Leyla Qasimê tu peywendiyek bi karê terorîstî ve nebû. Ew keçeke têkoþer bû. Ji Xaneqînê û ji malbatek hejar bû. Leyla di nava yekitîya xwendevanên Kurd de jî li Bexdayê keçek aktîv bû ku wê demê ez serokê rêkxistina xwendevanên Kurd bûm
Leyla Qasim ji bo me du tiþtên mezin dide îspatkirin
1. Berxwedana wê li hember rejîma Iraqê û di çaxê lêkolîn û tehqîqê de.
2. Wê bi berxwedana xwe da îspatkirin ku ew rijîmên dagîrkerên Kurdistanê (çi Iraq an Tirkiye) feriq nake û ew kesên ku xwedî raman bin, þoreþger bin, çi kur û çi keç bin, tevan îdam dikin
Wî çaxî me yekitiya xwendevanên Kurd damezrandibû. Me jêre digot: Yekitî Qutabyanî Kurdistanî Iraq. Me li Iraq û Kurdistanê kar dikir û para rêxistina me li Silêmanî, Hewlêr, Dihukê, Besra û li hemû bajarên Iraqê hebû. Yanî li her dera ku Kurdek hebû rêxistin hebû. Weke niha nebû û tenê yek rêkxistin hebû ji bo hemû xwîndevanên Kurd. Di vê rêxistinê de hemû xwendevanên Kurd têde dixebitîn û fikir, bîr û ramanên wan ji hev cuda bûn. Bo nimune kek þehîd Cewad Murad ku bi wêre þehîd bû bi esilê xwe kumunîst bû. Li sala 1971-72’an hêdî-hêdî hat nava me û hizbî kumunîst berda û di nava partiyê de bi me re xebitî û palpiþtê dezgîrana xwe Leylayê bû. Wan di nava xwendevanan de evînek taybetî hebûn û hemû xwîndevanên Kurd dizanîn. Ji berku Cewad karkerê fabrîka zeytê bû û Leyla li zankoyê bû. Lê xelkê tev dizanîn ku evane bi hevre di nava peywendiyan de ne, evîndarî di navbera wan de heye û di pêþerojê de ew û Cewad bi hevre bizewicin.
Tiþtê dawiyê ku berpirsyarên îstixbarata Iraqê ji Leylayê xwestibûn(li gor ew kesên ku di mehkemê de amade bûn), berpirsên mehkemê beriya îdamkirinê jêre gotibûn tu çi dixwazî? Wê jî gotibû:” Min tenê tiþtek nekir. We nehiþt ku ez û Cewad bi hevre bizewicîn û waye hûn me îdam dikin”.
Sirûþtiye ku ewên di mehkemê de amadebûn bi bihîstina vê bûyerê pir xemgîn bibûn.
Ji bona wê jî ez dibêjim xelkê Leyla Qasim piþtî þehîd bûnê zêdetir naskirin û di stran û helbestên xwe pir behsa wê kirin. Bo nimune Cîgerxwîn, Þêrko Bêkes, gelek helbestvanê Ereb yên mîna Udunîs di helbestên xwe de behsa wê kirin. Wek dibêjin hinek helbestvanên Filstîn jî behsa Leylayê kirine.
Sala 1974’an du roj piþtî îdamkirina wê û hevalên wê em li kongiriya cîhanî ya AUS bûn û me di hevdîtinên xwe de behsa Leylayê kir.
Dewleta Iraqê (bi þehîd kirina xwendevanên Kurd) dixwest Kurdan bitirsîne. Ji ber ku Kurd piþtî destpêkirina þerê di navbera Kurd û rijîma Iraqê li sala 1974’an de dixwest xelkê bitirsîne. Bo? Çimkî di 24. 04. 1974’an de bajarê Qeladizê bombaran kir. Zankoya Silêmaniyê çû bo Qeladizê, wan Qeladizê bombaran kirin û nêzî 20-30 xwîndevanên Kurd li wir hatin þehîd kirin. Piþtî wê bi du-sê rojan Leyla Qasim îdamkirin. Yanî hukmeta Iraqê dixwest xelkê bitirsîne.
Piþtî wê dewletê dest kir bi bombaran kirina Kurdistanê: Gelale, herêma Behdînan, Zaxo û li hemû Kurdistanê þerê giran dest pêkir. Wan dixwest bi vî karê hovane Kurdên Bexda û nava bajaran bitirsînin û bêje herkesê ku hereketekê û karekî siyasî bike emê îdam bikin. Vaye keremken em keçan jî îdam dikin, êca ji me re îdamkirina mêran pir hêsantire. Yanî ev tehdîd bû ji bo gelê Kurd li Bexda û bajarên din. Û bi kiryar(piratîk) jî piþtî îdamkirina Leylayê þerekî pir giran li dijî Kurdan di hemû bajar û çiyayên Kurdistan ji Xaneqîn heta Zaxo û tevaya Iraqê de, destpêkirin.
Leyla Qasim beriya îdamkirinê keçeke aktîv bû, mîna ku gelek keçên me li Bexdayê aktîv bûn. Çimkî wê li Bexdayê dixwend û li kolêja Adab li para Sosiyologî ders dixwend. Lê girîng ewe ku li girtîgehê çawa bû?!. Dema ew hat girtin qet neditirsya. Yanî ew kesên ku ew li TV’yê dîtibûn û me jî piþtî du-sê salan fîlm li Libnanê dît û me kopiya fîlmê da (Emnisty International). Leyla qet neditirsya û ew pir îþkence kiribûn û þûnewarên îþkencê jî li ser rûyê wê dihatin dîtin. Lê ew gelek rihet bû. Zilamê mehkemê pirsyar jê dikir ku te çima wisa kiriye? Wê jî got:“ Ez ne poþmanim”.
Wê ev hêza xwe ji bizava Kurdan û ji hêza xwe girtibû û ew di wê baweriyê de bû ku Kurd yê hetmî biser bikevin. Sebeb jî ew bû ku wê bawerî û îman bi wî xeta siyasî hebû û îman bi vê hindê hebû ku dewleta Iraqê ti çaxî li kuþtina Kurdan dirîxê nake û îmana wê hebû ku gelê Kurd yê rojekê bi ser bikeve
Bi îdam kirina xwendevanên Kurd wan dixwestin ku xelkê bitirsînin. Dema ku þoreþ û þerê di navbera Kurd û dewleta Iraqê de dest pêkir Kurd û rêkxistinên wan li wir aktîv bûn. Me berê li11’ê Adara sala 1970’an bi dewleta Iraqê re peyman aþtiyê hebû. Li sala 1974’an dewleta Iraqê li aliyekî got em mafê Kurdan yê otonomî didin, lê ev otonomî derew bû û tenê li ser kaxezê bû û derew dikirin û dewletê dixwest otonomîyê bide cehþên Kurd yên xwefiroþ. Yanî hinek Kurd li Bexdayê hebûn û dewletê ji wan re got em otonomiyê didin we û nadim bi hereketa Kurdî ku wê demê serok Barzanî serokê hereketa Kurdan bû. Dixwest Kurdan bitirsîne û Kurd li bajaran hereket neken. Ji bona wê jî xwendevanên Kurd girtin û gotin evane terorîstin û ew û hevalên wê þehîd kirin. Herwiha Beesiyan dixwestin ji hereketa Kurd re bêjin ku em natirsim û em herkesî îdam dikin û ne tenê di dîroka Iraqê de belkî di dîroka cîhanê de keç nehatine îdamkirin. Heta di çaxê Hîtler de pir keç di berxwedana Firansa û yên din hatin îdamkirin lê ne bi eþkerahî belkî kuþtina wan veþartî bû. Mesela gelek kes li Poloniya û li Mecaristanê di berxwedana dij Nazîsmê de hatin îdamkirin. Hatin îdamkirin lê ne bi eþkerahî, lê rejîma Iraqê ev karê xwe li TV û radyoyê de îlan kir û got ez vê keçê îdam dikim da ku xelk bitirse. Lê xelk netirsya û berevajî daxwaza wan ew bû sembol û remz ji bo jina Kurd.
Leyla Qasim ji malbateke hejar ya li herêma Xaneqînê bû. Wê digot ku divê jin azad be û beriya hertiþtî Kurd azad be. Bi bîr û raya wê azadiya jinê ew bû ku hertim digot ez ji hevalê jiyana xwe (Cewad Hemewendî ku xwendevan nebû, karker bû) hez dikim û dixwazim jiyaneke taze li Kurdistanê bi vî xurtî re durist bikem. Bi dîtina min ev bixwe tiþtekî girîng û nûye. Hûn dizanin ku a’dete û dewlemend bi dewlemendan re dizewicin û keçeke xwîndevan naçe bi xurtekî karker re bizewice. Bi taybetî di nava civata me de û li Ewropa dibe ku normal be, lê wê ev kare kir. Nizanim ku kes û karên wê muwafiq bûn an ne, lê wê got ez ji vî xurtî hez dikim û Cewad jî xurtekî gelek zîrek û aza û pir rewþenbîr bû, di e’slê xwe de Marksîst-Lênînst bû. Baþ tê bîra min ku ew xurtekî pir rewþenbîr bû û îmana wî bi azadiya jinê hebû. Ez texmîn dikim ku teisîrek mezin li ser bîrûrayên Leylayê danîbû. Çimkî min rojekê Leyla dît û em axivîn û komek keçên din jî li wir bûn, min dît ku keçeke rewþenbîr û zana bû. Min fikir nedikir ku wiha zana be. Di dawiyê de min pir kir ku ev keçe çi dike, çi nake? Wan jî gotin Leyla dezgîrana filan kesî ye, ku Marksîst bûye û niha hatiye nava me. Min bi xwe ji vî karî hezdikir ku keçeke wiha bi helwest be.
Þeva ku Leyla hat îdamkirin, ez bi xwe li wir nebûm û ez ji Kurdistanê çûm bo Budapêst ji bo kongireya cîhanî ya xwîndevan. Çimkî em hatibûn vexwendin û em çûn wê derê. Piþtre dewleta Iraqê xelk ji Bexda û bajarên din derxistin û dema ew heval li TV’yê derketin wek dibêjin di nava Kurdên Bexdayê de te’izîye çêbû. Hinek tirsyan û hinek jî netirsyan. Heta di nava E’reban de jî tiþtekî wiha nehatibû dîtin ku keçek bê îdamkirin. Yanî ewên ku Kurd bûn îman û baweriya wan zêdetir û E’reban jî ji vî karê dewletê hez nedikir. Çimkî ne di terîqeta Islamê de û ne jî di ti oleke din de jin nayê îdam kirin.
Li derve di kongireya AUS de ku kongira 11’mîn bû di rojnameyê de wêneyên wan derkeftibûn. Hevalê me li sefareta Iraqê rojnameya ku nû derketibû ji mere anî û roja rojname gehiþt me roja duyê ya karê kongire bû. Min ew rojname bir bo kongirê û min ji wan re got ha bibînin li Iraqê jin û keçên Kurd îdam dikin û ev jî rojnameya Iraqî ye. Ez nabêjim lê vaye rojnameya Iraqî dibêje:” ev Leyla Qasim e û em wê îdam dikin. “
Jina Alênde ku wê demê serokkomarê Þîlî bû û zerbeya eskerî (kudeta) li dijî wî hatibû kirin û dîktator Pînuþe hat ser kar û li sala 1973’an Alinde kuþtin. Êca jina Alinde hatibû ji bo kongirê û li pêþê rûniþtibû û wê vekirina kongirê ragehand, ku tiþtekî herî girîng e. êca em çûn û me hevdîtin pêre çêkir û me jêre got: “ Em netewek belengazin ” Wê heta Kurd jî nas nedikirin û ji mere got:“ Hûn kîne û çine?” Me jî jêre got:“ Em Kurdin û Kurdistan jî welatekî wiha ye ”. Jinek bi mere bû û navê wê Þirîn bû(niha li Elmaniya ye), wê bi zimanê Ispanî pêre axivî ku Kurd mezlum û belengazin û kermke ew jinên Kurd li Bexdayê îdam dikin. Li wir wê em teîd kirin û ji kongirê daxwaz kir ku em jî wek nûnerên Kurdan biaxivîn û ji wan re got çima hûn nahêlin milletê Kurd di kongirê de biaxivin. Nûnerên Iraqê jî li wir bûn û xanima Alindê ji wan re got:” Heqê we tune hûn devê Kurdan daxin(bigirin) û nehêlin ew biaxivin, bila Kurd jî biaxivin û xuyaye ku rejîma Iraqê rejîmek faþîstî ye û vaye jinên Kurd îdam dikin. Çwa dibe ku jin bê îdamkirin? ”
Baþ tê bîra min ku wê heta ev jî got ku xuyaye ferq di navbera rejîma Pînuþê û Iraqê de tuneye.
Piþtî þehîdkirina Leylayê gelek xwîndevan ji Bexdayê derketin û bi keç û kur reviyan û hatin bo çiyan. Heta hinek ji xizim û hevalên Leylayê reviyan û hatin nava þoreþê. Li Bexdayê çend caran li ser dîwaran dirûþme hatin nivîsandin ku li ser þehîdkirina Leyla Qasimê bûn. Çimkî xelkê qet bawer nedikir ku jin an keç bê îdamkirin û digotin jin çawa tê îdamkirin? Ji berku ew cara yekemîn bû ku di dîroka herêmê û Iraqê de tiþtekî wiha dihat kirin. Tê bîra min gelek caran xwendevanên ku hatibûn çiyan pir kiryarên ku li dijî dewletê dikirin bi navê firqe û girup, dost, xweþewîst û hevalên Leyla Qasimê encam didan. Tê bîra min li Kurdistanê pêþangeha zarokên resam(þêwekar) hat çêkirin ku bi navê Leyla Qasimê bû. Xwîndingehek hebû bi navê Leyla Qasimê û li derve jî hereketên bi navê Leyla Qasimê hebûn. Elbet sala 1977’an wêneyê Leyla Qasimê ket destê (Emnisty International) û bi riya birayê wê Selam wêne þandibû bo London. Dewleta Iraqê bi vî karê Selam hesiya û çûn hemû endamên malbata wan girtin û Selam îdamkirin. Yanî ew ji ber derxistina wêneyê Leylayê îdamkirin û li London jî berpirsyarên Emnisty International) wêneyê wê li herderê belav kirin û dewleta Iraqê gotin ev çawa bû ku wêneyê Leyla Qasimê gehiþt dervey Iraqê?
Leyla Qasim keçeke Kurd ya têkoþer bû ku baweriya wê hebû bi riya Kurdayetiyê, rêya Kurdayetiya paqij û pak. Çimkî xwîndevan bû li Bexdayê û gemeyên siyasiyên berpirsyarên Kurd nedizanin û keçeke pak bû û bi pakî jî þehîd bû. Bi hezaran jinên Kurd dimirin lê kes behsa wan nake.
Kakþar Oremar
 Fermo, li vir mizeke ! http://www.xoybun.com/extra/slide/Unbenannt-2.swf
http://www.xoybun.com/gallery/albums/PDK-XOYBUN/Nexise_Kurdistana_Piroz_xv1.jpg
http://www.xoybun.com/gallery/albums/PDK-XOYBUN/Nexise_Kurdistana_Piroz_xv2.jpg
Mafê Kopîkirin &kopîbike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd û Kurdistanê daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyên Aborî û Avakirin, Pirojeyên Cand û Huner, Lêkolîna Dîroka Kurdistanê, Perwerdeya Zimanê Kurdî, Perwerdeya Zanîn û Sîyasî, Weþana Malper û TV yên Kurdistane. Tev maf parastî ne. Weþandin:: 2003-01-10 (5649 car hat xwendin) [ Vegere ] | PRINTER |
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
