Seydayê Tîrêj
Dîlawerê Zengî - Şam/Sûrî
Di roja şemiya 23.3.2002´an de, demjimêr heştê hêvarî li nexweşxana Dr. Îsam Bexdê li bajarê Hisiça li Cizîrê, helbestvanê helbesta resen seydayê Tîrêj çû ber dilovaniya Xwedê.
Di roja 25.3.2002´an de piştî limêjê, laşê wî ji mizgefta Hac Qasim li taxa Ezîziyê demjimêr 11ê nîvro bi coşeke mezin derxistin.
Li pêşiya merasîman komên folklorî, bi cilên kurdî, wêneyên Seyda û baqên gulan meş destpêkir. Bi beşdariya deh hezaran kes ko ji hemû bajar, gund û herêmên Kurdî civiya bûn, çi nûnerên rêxistin û partiyan, rewşenbîr û helbestvanan û çi girûpên bijîşkan, parêzeran, endazyaran, mamosteyan, bazirganan.. û çi jî pîr û kal, mêr û jin û keç û lawên Kurd yên li dirêjahiya panzde k.m li hev civiyabûn, û bi meş û bi çepk û saloganan digotin: "Seydayê Tîrêj namire, helbesta Kurdî namire, zimanê Kurdî namire", bi rêketin.
Li devê riya ku merov ji Hisiça diçe bajarê Qamişlo, milet bi coşeke mezin birêket û berî dan gundê (Gir Keftar), yê ku li dora 35k.mî dûrî bajarê Hisiça dikeve. Li dora 500 tirimbêl, pîkab û otobîsan li dû hev rêz dibûn.
Piştî merasîmên veşartinê û seknandinek bê deng li ser giyanê nemir Tîrêj û pakrewanên Kurd û Kurdistanê sekinîn, dest bi xwendina gotinan hat kirin.
Li gorî wesyeta nemir seydayê Tîrêj, ku xwestibû Dilawerê Zengî bi rêvebirina karûbarê veşartina wî rabe, di pêşî de, Dilawerê Zengî gotinek li ser jînenîgarî û helbestvaniya wî got. Paşî gotina Bera demoqrat ya Kurd û gotina Hevbendî ya demoqrat ya Kurd li Sûriyê jî hatin xwendin. Lê, mexabin ji ber qutbûna kehrebê programên mayî neçûn serî. Lê li bin konê serxweşiyê hemû gotin, mesac û birûskên ku hatibûn rêkirin hatin xwendin, û helbestvanên Kurd, bi xwendina helbestên xwe ew şînî kirin mehrecana helbesta Kurdî.
Serok û sekreterên partiyan yên li bin konê serxweşiyê gotinên xwe kirin ev bûn:
Di roja 25ê-3-2002´an de li bin konê serxweşiyê de serokê partiya Yekîtî ya demoqrata Kurd li sûriyê mamoste Ismaîlê Umer gotinek pir balkêş û hêja di dermafê Seyda de got: "... ji bo me şanaziyek pir mezin e ku em wek partiya Yekîtî bi karûbarê veşartina Seyda rabin. Lê em dibêjin seyda ne hevalê tu partî û rêxistinan bû. Seyda milkê miletê xwe bû. Milkê hemû partî û rêxistinan bû. Dema em Seyda bi partiyekê ve girêdin em wî biçûk dikin û xebata wî beravêtî dikin. Seyda bi helbestên xwe zimanê milet e. >ş û derdê vî miletî anîye ziman. Seyda nemirî ye. di dil û hestê miletê xwe de jîndar e........".
-Gotina partiya Qomonîst ya Sûrî ji alî mamoste Hisênê Umero endamê Mekteba siyasî hat xwendin.
-Gotina partiya pêşverû ya demoqrat ya Kurd li sûriyê ji alî mamoste Hemîdê Hac Derwêş hat xwendin.
-Gotina partiya demoqrat ya Kurd li Sûriyê ji alî mamoste Nesredîn Ibrahîm hat xwendin.
Gotinên ku li bin konê şîniyê ji alî siyasetmedar, helbetvan û rîsipiyan ve hatin xwendin ev bûn:
-Gotina Metran Mar Metranê Cezîrê û Nisêbînê.
-Gotina mele Beşîr.
-Gotina Endamê Perlemanê berê Beşîr Se'dî.
-Gotina Dr.Îsam Bexdê.
-Gotinên Xelkên Kobanî, Efrîn, Reqa,Serê Kaniyê, Dirbêsiyê, Amûdê, Dêrikê, Qamişlo, û Hisiçayê jî hatin xwendin.
-Gotina hunermand Ednan Seîd û Remezan Omerî û ......
-Gotina koma Tolhildan.
-Gotina koma Helebçe.
-Gotina rewşenbîran ji alî mamoste Ebdilferîdê mele Ibrahîmê Golî hat xwendin.
-Gotina nivîskaran ji alî mamoste Deham Ebdilfetah hate xwendin.
Ji alî xwendina helbestan gelek rewşenbîr û helbestvanên Kurd di bin konê şîniyê de li hev civiyan û helbestên xwe xwendin, ji wan:
-Yûsifê Berazî(Bêbuhar), Melê Kurd, Seydayê Keleş, Ferhadê Içmo, Salihê Heydo, Rezoyê Osê, Konê Reş, Bêwar Ibrahîm, Dildarê Mîdî, Perîşan, Bavê Birûsk, Fethulla Huseynî, Dilbirîn û ........
Hejmarek mezin ji behîname û nameyên serxweşiyê li bin kon hatin xwendin, ji wan birûskan:
Birûska:
-Kemal burkay serokê giştî yê P.S.K.
-Selah Bedredîn.
-Sertac Bucak.
-Partiya Demoqrat a Kurdistan -Îraq. (Danîmark)
-Berpirsiyariya PKKê a rojhilata navîn
-Dostên PKKê.
-Abdurrahman Çadircî-Beyrût.
-Konferansa çand û hunera Kurdî-Beyrût.
-Parêzerên Kurd li herêma Cizîrê.
-Partiya Qomonîst ya Sûrî-Herêma Cizîrê.
-Yekîtiya nivîskarên Kurdistana (Rojava) li Elmanya.
-Komîta mafên mirovan li Sûriyê CDF-Ismaîl Mihemed.
-Hunermendên Kurd li Sûriyê.
-Partiya Çep ya Kurd li Sûriyê -mekteba siyasî.
-Partiya Yekîtî ya demoqrat a Kurd li Sûriyê-Rêxistina Ewropa
-Partiya Yekîtî ya demoqrat a Kurd li Sûriyê-Rêxistina Belcîka.
-Komela ciwanên Kurd li Sûriyê.
-Komîta Civakî ya Kurd li Hisiça.
-Komkar-Fettah Timar-serokê giştî. Frankfurt.
-Samî Ehmed Namî-Stockholm.
-Malbata Cegerxwîn-Keyo Cegerxwîn-Stockholm.
-Hoşeng Osman Sebrî-Berlîn-Elmanya.
-Sîwan Hecî Berko - Xwediyê Malpera Amûdê. -Hevbendî ya demoqrat ya Kurd li Sûriyê-Rêxistina Ewropa.
-Partiya pêşverû ya demoqrat ya Kurd li Sûriyê- R.Elmanya.
-Partiya dimoqrat ya kurd ya Sûrî.-mekteba siyasî.
-Partiya dimoqrat ya kurd li Sûriyê-rêxistina Elmanya.
-Partiya sosyalîst ya Kurd li Sûriyê-komîta herêma Cizîrê.
-El-tecemu' el-wetenî el-dîmoqratî el-Sûrî-el-mekteb el-siyasî.
-Birûska hunermend Se'îdê Gabarî digel helbestek li ser seyda.
-Hunermend Şivan Perwer.
-Yekîtiya nivîskarên Kurd-Dihok. Hesen Silîvanî.
Bi navê gelek rêvebirên kovar û rojnameyan jî birûskên serxweşiyê hatin ji wan :
Kovara El-Hîwar-Pirs-Zengil-Gulîstan-Pênûsên Azad-Sorgul-Rojda- Zevî-Mewasim-jîn û kovara zarokan......
Di roja 29.3.2002´an de demjimêr dehê êvarî bidawîanîna konê serxweşiyê mamoste Azad Elî sipasiya xelkên Hisiça û her kesên ku di ber vî karî de westiyan û dijwarî kişandin kir, û ji Dilawerê Zengî xwest ku çend gotinan li ser têkilî, hevaltî û naskirina xwe bi seyda re bîne ziman. Bi vî rengî bi dawî hat.
Jînenîgariya Seydayê Tîrêj:
Mamoste û helbestvanê helbesta resen nemir Tîrêj di sala 1923´an de li parêzgeha Hisiçê-gundê (Nicîm)ê hatiye dinê. Navê wî yê rastî Nayif e. Ew kurê Heso ye. Gava ew dibe şeş salî, bavê wî mala xwe koç dike û li gundê Sêmitikê bi cîwar dibin. Tîrêj li wê derê û li cem mele Birahîmê Golî, Qur'anê û çend pertûkên olî dixwîne. Wek gelek helbestvanên Kurda, ew jî di dibistana olî de dest bi xwendin û nivîsandinê dike.
Ew, di sala 1937´an de hatiye bajarê Amûdê û li wê derê dest bi dibistanê kiriye. Pênc salan li wê dibistanê xwendiye. Lê ji ber mercên aborî xwendina xwe nedomandiye. Li wê derê, têkiliyên wî bi helbestvanên mezin Cegerxwîn, Qedrî can,Hesen Hişyar û Nûredîn Zaza re xurt bûye. Bi akam û bandûra wan jî, evîna helbestnivîsandinê di dilê wî de şax daye. Bi wan re xebata niştimanperwerî kiriye û wek gelek welatperwer û ronakbîrên Kurda, seydayê Tîrêj jî, di nava civata xoybûnê de cihê xwe girtiye. Ligel nivîsandina helbest û çîrokan têkoşînek ramyarî jî meşandiye.
Di sala 1952an de bi destê parastinê tê girtin û dîwanek ji helbestên wî yên ne belavbûyî jî tê talan kirin.
Mamostayê mezin û bi navûdeng Cegerxwîn di dîwana xwe ya (Kî me Ez) de, li ser seydayê Tîrêj, bi navê wî yê rastî (Nayifê Heso) helbestek nivîsandiye û hêviyên hêja ji wî kiriye. Seydayê Cegerxwîn di wê helbesta xwe de weha dibêje:
"... Ev xwendin û zanebûn
Nêzîk dikin serxwebûn
Xortên wek te pir zana
Gerek bêjin; Nezana
Bira destên hev bigrin
Di vê rê de em bimrin..."
Ew, ji neçarî demekê dirêj xwe li nav Erebên Cibûran diparêze. Di sala 1973an de berî dide bajarê Hisiça û li wir bi cîwar dibe, ta ko ji nav me koç dike.
Seyda, di bîr û baweriyên xwe de Berzanî bû. Lê hevaltî bi tu rêxistin û partiyan re nekir. Kurdekî serbixwe bû. Sed mehder li gora wî bibare.
Berhemên wî yên çapkirî ev in:
-Dîwana Xelat, pêşgotin: D. Zengî, Libnan-Beyrût-1985.
-Dîwana Zozan, pêşgotin: D. Zengî, Libnan-Beyrût-1990.
-Dîwana Cûdî, pêşgotin: D. Zengî, Libnan-Beyrût-1998.
-Serpêhatiyên Kurdan (1).
Berhemê wî yên neçapkirî ev in:
-Mûlida Kurdmancî.
-Dîwanek ji helbestan.
-Serpêhatiyên Kurdan(2).
Seydayê Tîrêj û helbest:
Rêjîmên şovenîst digel talankirina dewlemendiya ser xak û bin xakiya welatê me, bi dijwariyek mezin êrîşî ser ziman, tore, û folklora Kurdî dikin. Lê, herwekî xuya ye, ev armanc û daxwaza wan heta niha neçûye serî û di dilê wan de bûye kulek mezin. Ji bo em ji bin destê van rêjîmên şovenîst derkevin, bi sedan serhildan û berxwedanên bi rûmet me daye; bê hejmar law û keçên xwe di vê riyê de gorî kiriye. Ev şer, di warê parastina ziman, tore, û zargotina Kurdî de jî, bi dijwarî dom dike û roj bi roj gûrtir dibe. Ronakbîr, nivîskar, helbestvan û hozanên Kurd yên bi rûmet di nava vî şerê ha de, cihekî taybetî digrin. Xebat û têkoşînek giranbiha didin. Pêwîst e, ku em vê xebat û têkoşîna hêja û giranbiha kêm nebînin û di vî beşê şerê tevgêra rizgarîxwaziya gelê kurd de, wan tenê nehêlin û ne zindîkuj û mirîperest bin, di saxiyê de xwedî li wan derkevin.
Yek ji wan helbestvanên bi nav û deng jî, seydayê Tîrêj e. Seydayê Tîrêj li ser şop û riya helbestvanên Kilasîk ya resen helbesta xwe ristiye. Bi van çend gotinan nerîna xwe di helbestê de diyar kiriye:
"Ez li helbestê bi nezim, awaz, qafiye(serwe), û naveroka wê dinêrim. Ev her çar şert wê dikin helbest". Seyda, rûmet, ronahî û cewherê helbestê jî weha dibîne:
"..Ma rûmeta şi'rê çiye, ned' xizmeta milet debî Ronahiya şi'rê çiye, pesnê welat ku têd' nebî Çibkim ji wê şi'ra rijî, danegire sewda û mejî Derdê dil û can nakujî, çaxê ku cewher têd' nebî.."
Ew, li gorî dîtina xwe van şertan ji bona helbestê dibîne, û ji xwe re dike mîna per û baskên balayekî baz ku bi yek firê baskê xwe li ezmanê helbesta resen dide û xwe di kûrahiya dilê xwendevanê helbesta Kurdî de cîwar dike. Germahiya tîrêja helbestê, pencên xwe di dil û hestê xwendevan de rewa dike, û xwendevanê xwe di nav tevna pursir û pursirîyê de dîl dike. Bi vê raza ne penî, tezînokên xweşiyê û akama xwe li dil, hest û derûnan dihingêve.
Li pişt evî bazê serbilind, bazekî şêt û bêhempa di gasîna helbesta Kurdî de heye. Ew baz jî seydayê nemir Cegerxwîn e.
Tîrêj, di bin baskê helbesta Cegerxwîn de berz û mezin dibe. Hînî perwaze û firê dibe. Di derya Cezîrî û Xanî de hevotî melevaniyê dibe.
Linik wî, bejna helbestê pir bilind, bi xeml û xêz, bi kêş û serwe, bi zimanekî rewan, pesin û halan, haldan û salixdanên rojeve û gazin û hêviyên rewşa gel di jîna jîweriyê de ku di yek hest û hizrî de, li ber tîrêja ronîkirina riya hişyariyê têne meyandin.
Wek me gotî, bi awayekî kilasîk helbetên xwe dihûne: (pesin, şînî, evînî, xweşxwan, perwerî û li ser zimanê bale û teban), kêşa helbestan li ser movik û bi bare ne. Çewa seyda di bin baskê helbestvanên me yên kilasîk de mezin bû, weharenge gelek helbetvanên me yên kilasîknivîs di bin bandora seydayê Tîrêj de mane, û akameke xurt li nifşê pey xwe re kiriye.
Ew, ji dibistana helbesta jîwerî bû, bi rewş û bûyerên gelê xwe ve pir girêdayî bû. Heger merov li rêzkirina naveroka helbestan hûr-hûr meyzeke, merov xelekên dîroka gelê xwe, û bûyer û serpêhatiyên wan gav bi gav, roj bi roj û dem bi dem lêdivarqile. Ji wan bûyerên herî balkêş ya ko bû sedemê xweştir, ciwantir û şêrîntirîn helbest bi seydayê Tîrêj re bête der. Ew kuştiyarî, talankirin û malwêrankirina ku bi serê gelê Kurd hati bû. Têkçûna peymana yazdehê Adarê bû. Seyda volqana derûna wî, kelandin û lihevketina hundirê wî, sergêjî û pizotên hest û hinav û cergê wî bi hev re ew dane ber pêlan û peqiyan, li ezmanê toreya Kurdî helbesta (Ey bilbilê dilşadî) hate vejandin. Ev helbest nûzayeke nû bû di dîroka helbesta Kurdî ya resen de. Em dikarin bibêjin seyda bi vê helbesta xwe derbasî gerdûna xweştirîn helbestên Kurdî dibe.
Ew, di helbestên xwe de, zor û sitemkariya li ser neteweyê Kurd, hoy û sedemên bindestiya gel, û ji bo rizgariya Kurdistanê pêwîstiya têkoşînek bi yekdest û canbêzariyek bê sînor didît, bi hunermendiyek mezin û bi zimanekî şêrîn û zelal ev rewş aniye ziman.
Bêdiro, bi derd û kovan, xweşî û nexweşî, paşketin û pêşveçûna gelê xwe ve dijiya. Radestiyê Li ber narvînê nedikir, û xwe dîlê hêvî û lavlavan nedidît. Lewra digot:" jîn divê kotek û zor e". Ango ûştê azadî û xoybûnê zor e. Zor nebe setem netê hilavêtin. Bi lavlavan merov naghê armanca xwe. Têkoşîn şana hebûnê ye. Bi baweriyeke bêbend û sînor rizgariya Kurdistanê bi şerê çekdariyê dibîne, û dibêje:
Ez narevim narevim pêşmergim ez narevim
Wek hîm û tehtê çiyê tucar ji cih nalivim
Bi zarotî diya min şîr daye min bi xwînê
Dunya li min bi yek bî ji ya xwe danakevim.
Bi rastî Seyda,heta bi roja dawîn ji ya xwe nehat xwarê, û digel ku ew bixwe ji malbateke xizan û perîşan bû jî, lê ewê yekê tucarî nikarîbû çavkaniyên helbestên wî ziwa û bimiçiqîne, yan berê pênûsa wî ji bîr û baweriyên wî biguhêrîne.Bi pênûseke bejinbilind û zimanekî rewan û zelal, her çavkaniyên wî diherikîn û dizan.
Dara evîna wî tim şîn e. Bi hezar berê rengereng xemilandî ye. Lê, heger berê darê tehl nebî şêrînî û sipehîbûnê jî nadin. Tenê şêrîniya gulê bi dîtin û şîravê xweş e. Lê ya xweştir ew e, ko bilbilekî şeyda bi deh hawan bixwîne û pesnê xeml û xêza gulê bide . Wê gavê nuh gulê li naz û kubariya xwe hay dibe, li ber sura bayê sibê diserçime û bi qurnazî serî dihejîne. Durv girnijî, rûgeş û dilşa dibe. Gul! dezgîr e, bilbilê şêt dilketî ye. Heger tu axaftineke bê sûde, lavijeke bê awaz, sazike bê dûzan bî, tucarî tuwê nikaribî dilê gulê bidestxwekî; ji ber ko gulê dilkoçer e. Lê Seyda dilketî û evîndarê gulê ye, dibêje:
"..Wan nêrgizan girtî xunav bişkeftî xunca sorgul e Nêrgiz û sorgul bişkivîn çiçek û lal û yasemîn Xweş tên ji wan bex û bîn axifte canê bilbil e Axifte wî can û ciger sermaye axîn û keser Hêstran dibarê cot û fer lewra ku çav herdem şil e.."
Seyda, li ser êmîşê welatê xwe mezin dibû, û pir ji xweristiya welatê xwe hezdikir. Girêdaneke xurt di navbera seyda û xweristiya welatê wî de hebû. Di helbestên xwe de pir li ser av û dar, gul û giya, deşt û çiya, mêrg û kanî, buhar û zivistan, dehl û zevî û bale û tebayên welatê xwe digot. Navên hersî dîwanên wî navên çiyayên Kurdistanê ne: (Xelat, Zozan, Cûdî). Binavkirina dîwanên wî pirtir ji me re diyar dibin bê seydayê Tîrêj çiqasî bi xweristiya welatê xwe ve girêdayî bû.
"..Rojek ji rojên buhara rengîn
Ez diçûme ser çiyayê Metîn
Çiyakî bilind hemî ber û dar
Li jêrê çiyê gelî û zinar
Li dev newalan hemî bax û rez
Li binya çiyê hemî êl û pez.."
Ew, di temenê xwe de kalemêr bû. lê berê dara evîna wî naz e, ciwan e. xweştir û ciwantirîn helbestên evîniyê hûnandiye, û li ser hezkirin û evîndariya keç û xortan û yar û dilberan lorandiye.
Li ser dûrî,gihandin û kavilên evîndariyê nivisandiye:
Ma gelo nayê te bîrê, ku te dildarek hebû
Her wekî reswa û kola, tim l'ber dergahê te bû
Her dema ku te nedîba roj dibû lê wek tenî
Xan û eywan tim li wî zindan û hebs û çale bû
Seyda ne tenê li ser heskirina keç û xortan nivisandiye, lê belê rola keç û xortên xwendevan di rêvebirina kar û xebatê de mîna serê rimê dibîne û bi dengekî bilind hawar û gaziya xwe digihîne xortên xwendevan û ji wan dixwaze ku bi rola xwe ya dîrokî rabin:
"Xortê jîr û xwendevan çare û ûmîda milet
Rabe ji xew tu carek serê roja me derket
Xwe rapêçe birader ji bo kar û xebatê
Kes nema ye di xew de cîhan pêkve li hev ket
Li çar kenar û hawêr şer û halan û ceng e
Karwanê riya jînê binêre va bi rê ket
Li şûnwara nemînî dem pir xweş e birader
Divê wextê nemane tu kes bê al û şewket..."
Seyda, gelek stranên folklorî bi kêş û serwe hûnandiye. Ew stran ji mirinê reha kiriye û sipehîbûn û qeşengî bera rewanê wê daye û bi hunerek pir mezin û bilind hûnandiye. Mîna: Siyamend û Xecê 335 malik in, Sîpan û Perwîn 400malik in û Ciwan û Kejê jî 421malik in.
Weharenge bi dîrok û mêjûwa gelê xwe ve jî tê girêdan û leheng, mêrxas û navdarên dîrokê di helbestên xwe de aniye ziman.
"..Buhiştek Xuda ye li xakî zemîn
Berê ew bi navê Meya Fareqîn
Ne dûre ji havîngehên ber Ferêt
Bi nav û bi deng bûye bûka welêt
Ji berya hezar sal Meya Fareqîn
Dibû dewletek serbixwe nazenîn
Dema bûye dewlet bi serxwe'v dihat.."
Seyda, pêvî hersî dîwanên xwe, hinek kurteçîrok nivîsandiye. Ji ber kurtiya demê, em li ser wan nesekinîn. Bihêvîne ji hemû nivîskar, rewşenbîr û lêkolînvanên Kurd ku di rojên bê de bifirehî û bi pisporî li ser xebata seyda rawestin.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hêjayî gotinê ye ku ev gotar di heftiya çandeyî li bajarê Helebê ya ku di bin navê Seydayê nemir Tîrêj de hatibû girêdan hate xwendin. Li bajarê Şamê Jî heftiyek çandî di bin navê seyda, di(22-28)an de hat girêdan.
Mafê Kopîkirin &kopîbike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd û Kurdistanê daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyên Aborî û Avakirin, Pirojeyên Cand û Huner, Lêkolîna Dîroka Kurdistanê, Perwerdeya Zimanê Kurdî, Perwerdeya Zanîn û Sîyasî, Weşana Malper û TV yên Kurdistane. Tev maf parastî ne. Weşandin:: 2003-08-11 (7483 car hat xwendin) [ Vegere ] | PRINTER |
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
Download !!! 
