Suriye de Cezîre ve Çiyayê Kurmênc (Kürt Daðý) bölgelerinden sonra Kürtlerin en yoðun olarak yaþadýðý yer Þam dýr. Þam da tahminen ...... bin kadar Kürt yaþamaktadýr. Zaten Þam ulusal bir mozaik oluþturmaktadýr. Arap çoðunluðun yaný sýra, Ermeni, Yahudi, Türk ve diðer azýnlýklarýn epeyce bir toplam oluþturduðu görülür.
Þam da yaþayan azýnlýklardan Kürt, Ermeni ve Yahudiler; kendi oluþturduklarý mahallelerde yaþýyorlar. Ermeni ve Yahudilerin halk arasýnda Ermeni Çarþýsý, Yahudi Çarþýsý olarak bilinen kendi çarþýlarý bile var.
Kürtlerin dað sevdalýsý olduðunu Þam da da görmek mümkün. Orada da daðý seçmiþler... Þam da ki Kürt mahallesi Rüknettin, sarp bir dað yamacýnda kurulmuþ. O kadar sarp ki, evler üst üsteymiþ gibi bir görünüm veriyor. Yukarýdaki evlere yaya gidildiðinde, insanýn iki-üç kez soluklanmasý gerekiyor. Nitekim, Osman Sebrî yi ziyarete gittiðimizde iki kez soluklanma gereðini duyduk.
Þam da kaldýðýmýz Nîsan ayý boyunca, hemen hemen tümü de Rüknettin de oturan bir çok yurtsever dostun konuðu olduk. Suriye de yaþayan Kürtlerdeki yaygýn yurtseverliðe ve siyasal bilince, diðer parçalarda rastlanýlamayacaðý iddiasý; bir abartma olmasa gerek. Davetlerine yetiþmede zorlandýðýmýz bu dost insanlarýn, davetlerine gitmeyi nasýl görev bildikse; bugün hayatta olmayan tanýnmýþ Kürt yurtseverlerin mezarlarýný ziyaret de bir görevdi. Tanýnmýþ yurtseverlerin Þam da bulunan mezarlarýný tanýtmayý amaçlarken; ünlü bazý Kürtlerin de mezarlarýný tanýtmayý uygun gördük.
Selahaddin Eyyubi dýþýndaki ünlü Kürtlerin mezarlarý Rüknettin Mahallesi ndeki mezarlardadýr. Selahaddin Eyyübi ise Meþhur Emevi Camisi’nin arkasýnda özel bir yerde bulunmaktadýr. Turistlerin çokça ziyaret ettikleri türbede iki sanduka (1. Ftograf) bulunmaktadýr. Soldaki beyaz Mermer lahit, Alman Kralý Wilhelm tarafýndan armaðan edilmiþtir. Buna karþýn Selahaddin Eyübi, saðdaki mavi kýrmýzý örtülü mezarda bulunmaktadýr. Kral Wilhelm in gönderdiði mezara konulmasý dini açýdan uygun görülmediðin den; naþý, tahta çerçeveli çinilerle yapýlmýþ sandukada kalmýþtýr. Kral Wilhelm e de ayýp olmasýn ! diye, armaðan mermer lahit gerçek mezarýn yanýna konulmuþtur.
Kapýnýn giriþinde solda ( 2. fotoðraf ) Selahaddin Eyyübi nin temsili bir resminin bulunduðu çerçeveli bir levha vardýr. Bu levhadaki yazý þöyledir :
Selahaddin Eyyübi nin huzurundasýnýz.
Saygýlý durun !
Önünüzdeki ziyaret, Eyyüb Þadi nin oðlu Ýslâm Kahramaný Büyük Sultan Selahaddin Yusuf un dur.
Allah ýn rahmeti ona olsun.
Hicri 532 de Tekriti de ( 1 ) doðdu.
Ölümüne kadar yirmi yýl Mýsýr ve Þam çevresine hükmeden Selahaddin Eyyübi nin soyu
Kürtlerin en büyük ailesine ulaþýr.
Hicri 589 da vefat eden Selahaddin Eyyübi nin
kabri a Kalesinde bulunmaktaydý. Bir süre sonra
Emevi Camisi nin kuzeyindeki þimdiki yerine kondu.
Eyyubi Devleti nin kurucusu olan Selahaddin Eyyübi, doksan yýla yakýn bir süre haçlýlarýn elinde bulunan Kudüs ü alýþý ve Kudüs ü geri almak üzere Ýngiltere, Fransa ve Alman krallarýnýn oluþturduðu haçlý ordusunu yendiði için dünyaca ün kazanmýþtýr. Þam a gelen turistlerin çoðu Selahaddin Eyyubi nin türbesini ziyaret etmeden geçmezler.
Nakþibendi tarikatýný Kürdistan a yayan Mevlana Halid in türbesi, Rüknettin Mahallesi ndeki Kürt mezarlýðýndadýr. Ayný mezarlýkta Celadet ve Rewþen Bedirxan, Qedrî Can gibi ünlü Kürt yurtseverleri de yatmaktadýr. Türbe, mezarlýðýn ortasýnda ve tepe üzerindedir. ( Fotoðraf : 3 ) Kardeþi ve yakýnlarýnýn mezarý da ayný türbe içindedir. ( Fotoðraf : 4 ). Türbe, etrafý duvarlarla çevrili ve avlu içindeki iki binadan oluþuyor. Binanýn kubbeli olanýnda Mevlana Halit ve yakýnlarýnýn türbesi, diðerinde ise, bakýcýsý oturuyor. Bakýcýsýndan izin alýnarak gezilen türbe, Cuma akþamlarý aydýnlatýlýyor.
Mezarýnýn üzerinde Arapça olarak; Fatiha ! Bu mezarýn sahibi olan Sayýn Þêx Xalidê Diyaedîn önündesiniz.( Fotoðraf : 5 )
Tanýnmýþ Kürt aydýný, dil bilimcisi ve mücadele adamý Celadet Bedirxan 15. Temmuz 1951 de vefat etmiþtir.
Rüknettin deki Kürt mezarlýðýnda gömülüdür. Hayat ve mücadele arkadaþý, öðretmenlikten emekli vefakar eþi Rewþen Haným, Aralýk 1992 de Þam da vefat edince; vasiyeti üzerine Celadet Bey in yaný baþýna gömülmüþtür. Rewþen Haným ýn mezarý henüz yapýlmamýþtýr. Mezarýnda yazýlý bir taþ bile bulunmamaktadýr. Mezarý belli belirsizdir.
Mezarlar, briketten yapýlmýþ basit ve iðreti bir oda içindedir. Tavaný yýkýlýr gibidir. Demir kapýsýnda çirkin bir görünüm oluþturan ipler vardýr. Celadet Bey in mezarýnýn çevresi ile Rewþen Haným ýn mezarýnýn üstünde bol miktarda çakýr dikeni oluþmuþtur.
Celadet Bey in mezar taþýna Qedrî Can tarafýndan Kürtçe olarak þu yazýlmýþtýr ( Fotoðraf : 6 )
Mîrê Kurd
Lavê Kurdistan
Neviyê Bedirxan
Celadet.
Fedekar xwedêye himet
Cendekê wî di vir de bin ax bû
Giyanê wî bilindî asîma bû.
Di riya niþtiman
Xwedî bê can
Giyanê xwe kir qurban
Ne miri ye, zendî ye
Navê wî ebedî ye.
Qedrî CAN
15. Tirmeh 1951
Tanýnmýþ Kürt þairlerinden Qedr i Can, 1974 yýlýnda Þam da vefat etmiþtir. Vefat ettiðinde, Milli Eðitim Bakanlýðý Özlük Ýþleri Müdür Yardýmcýlýðý ndan emekliydi. Mezarý yakýn mücadele arkadaþý Celadet Bey in yakýnýndadýr.
Qedrî Can ýn mezar taþýna da, kendisi gibi uzun süre sürgün hayatý yaþamýþ hemþehrisi Ízzet Derîkî þiir yazmýþtýr. Ízzet Derîkî, hem akrabasý ve hem de arkadaþý olan Qedri Can ýn mezar taþýna Kürtçe þu þiiri düþürmüþtür : ( Fotoðraf : 7 )
Qedrî Can
Cendekê di vê gorê de
Zor nazik û civan e.
Ji Derîkê Çiyayê Mazî
Navê wî Qedrî Can e.
Hezar xweþî li canê wî
Hozanekî kurdan e.
Welatparêzekî qenç bû
Ruhstên jê gýrt can e.
Gorê xiste zikê xwe
Ew ji kire qurban e.
Ji piþta me kurda çû
Ew zanayê ziman e.
Ízzet Derîkî
Melle Ehmedê Þûzî :
1925 deki Þêx Seîd direniþine katýlmýþ ve harekat sonrasý arandýðý için Suriye ye gelmiþ ve bir yurtsever olarak çalýþmalarýna orada devam etmiþtir. Siirtli olan Melle Ehmedê Þûzî nin mezarý da Rüknettin deki Kürt mezarlýðýndadýr. O nun mezar taþýna ise Kürtçe olarak þu düþülmüþtür.
Cendekê di gorê de
Bi canê xwe yek bû
Bahis û zanîn miletek bû.
7O sal kar û xebat bû
Destên pak û dilekî þewat
Bi tev canê wî çû gorê
Axîn û hesrata welat.
Hezar rehmet li gorate be
Te bi bihûþt timî cîhê te be.
Rüknettin mahallesi nde baþka bir mezarlýklar da var. Bunlardan biri de Omer Axa Þemdînî aile mezarlýðýdýr. Ki buradaki mezarlýkta, Ekrem ve Kadri Cemilpaþa larýn mezarlarý bulunuyor. Omer Axa Þemdînî yle akrabalýklarýndan ötürü bu aile mezarlýðýna gömülmüþlerdir.
Þam da ünlü kürtlerin mezarlarýndan söz ederken, Omer Aða Þemdînî den söz etmesek olmaz. Çünkü kendisi, Þam daki Rüknettin Mahallesi nin kurucusudur. Halen geniþçe olan ailesi orada oturmaktadýr.
Omer Axa Þemdînî hakkýnda bize Mihemed Íbrahîm Kîkî adýnda ve 75 yaþlarýndaki bir Kürt bilgi verdi. Mihemed Íbrahîm Kîkî, Gözümü açtýðýmda Omer Axa buradaydý. Nereden geldiðini bilmiyorum. Adýna bakýlýrsa, Þemdînan lý olmasý gerek. Çok iyi bir insandý ve büyük saygýnlýk görürdü. Buradaki tüm Kürt aþiret reisleri ona baðlýydý. Mahalledeki tüm sorunlarý çözerdi. Bir sorun olduðunda tellal çaðýrtýr, kadýn, erkek ve çocuk tüm mahalleliyi evinin önünde toplar taraflarý dinledikten sonra kararýný açýklardý.. Herkes bu karar uyardý. Omer Axa nýn Fransýzlar ve devlet yetkilileri nezdinde de itibarý büyüktü. Fransýzlar kendisini Þam daki Kürtlerin temsilcisi kabul ediyorlardý. Kendisi hiç parlamenter olmadý ama, onun gösterdiði Kürt adaylar seçilirdi. Cenazesinde kilometrelerce kuyruklar oluþmuþtu...
Ekrem ve Kadri Cemilpaþa lar, kýz alýp verme yönünden Omer Axa Þemdînî yle akraba olmuþlardýr. Yukarýda deðindiðim gibi, mezarlarý bu özel aile mezarlýðýndadýr. Her ikisi de yanyana gömülüdür. ( Fotoðraf: 9 )
Kadri Cemil ve Ekrem Cemil Paþa larýn mezarýný gece ziyaret edebildik. Mezarlýk görevlisini bulabilmek epeyce zamanýmýzý almýþtý. Siyah boyalarý silindiði için, mezar taþýnýn üzerindeki yazýlarý gece okumak zordu. Ancak, doðum ve ölüm tarihlerini alabildik. Kadri Cemil Paþa nýn mezar taþinda Doðum: 189O, ölüm: 26.Aralýk 1973 yazýlýydý. Ekrem Cemil Paþa nýnkinde ise; doðum: 22. þubat 1891, ölüm: 31.Ocak 1974 yazýlýydý. Her ikisinin de mezarý oldukça bakýmlýydý.
Selahaddin Eyyubi, Mevlana Xalit ve Omer Axa Þemdînî yi ayrýk tutarsak, diðer þahsiyetler, birer Kürt yurtseveri ve aydýnlarýdýr. Hepsi de 192O sonrasýndaki ulusal kurtuluþ mücadelesinin sonucu sürgün hayatý yaþamak zorunda kalmýþ ve yurt hasretiyle dolu vefat etmiþlerdir. 192O ler den sonra Suriye de yaþanan sürgünlerden sonra bir de yakýn dönemin sürgünü vardýr. Bu da 198O Askeri Darbesi sonrasý yeni kuþaðýn yaþadýðý sürgündür. Bu yeni kuþaktan da gurbet ellerde vefat edenler oldu. Bunlardan birinin, Yýlmaz APAYDIN ýn mezarýyla karþýlaþtým. Yeni kuþaðýn çektiði ve çekmekte olduðu acýyý bilen biri olarak, önceden tanýmadýðým ve adýný duymadýðým Yýlmaz dan söz etmeseydim, bugünkü kuþaða haksýzlýk etmiþ olacaktým.
Yýlmaz Apaydýn, Celadet Bey in ve Kadri Can ýn mezar komþudur. Onun mezarýnda þu yazýlýdýr : YILMAZ APAYDIN 1953 VAN
13 Çileyê pêþîn 1983 - ÞAM
Ji ber hûkmê faþîst a Tirkiyê ji welat derketî bû.
Suriye de diðer önemli Kürt þahsiyetlerinin mezarlarý da var. Ancak biz bunlardan yalnýzca Þam da olanlarý yazý konusu yaptýk. Kaldý ki, hepsini araþtýrma olanaðýmýz da olmadý.
Bir ulusu ulus yapan þeylerden biri de ulusal deðerlerine sahip çýkmasýdýr. Celadet Bey in mezarýný görünce ne kadar umursamaz olduðumuzu gördüm. Bir ulus ne denli yüksek bir kurtuluþ mücadelesi verirse versin, Celadet Bedirxan gibi yaþamý mücadele olmuþ bir Kürt aydýnýnýn mezarý adeta bir harabe görünümündeyse, o mücadelede eksiklik vardýr. Herhalde biz çok büyük iþlerle uðraþtýðýmýzdan, böylesi küçük bir iþle uðraþma gereðini duymuyoruz.
Ben bir araþtýrmacý deðilim. Ne varki, Celadet Bey ve Rewþen Haným ýn mezarlarýnýn hali beni böyle bir yazý yazmaya sevk etti. Onlarýn ve onlar gibilerin hatýralarýný layýkiyle yaþatmak hepimiz için bir görevdir. Tüm Kürt yurtseverleri tarihimize ve ulusal deþerlerimize sahip çýkmalýdýr.
Ruþen Arslan
Not : Mezarlarý gezmede, fotoðraf çekiminde, tercümede ve bilgi vermede yardýmlarý dokunan Reþat DERIKÍ, Kek Dîlaver ve Mihemed Íbrahîm Kîkî ye teþekkürlerimi sunmayý görev bilirim.
( 1 ) Tekrit : Bugün Irak sýnýrlarý içinde bulunan ve Saddam Hüseyin in doðduðu kasaba.
Bu makale, HEVDEM in Ekim 1993 tarihli 2. sayýsýnda yayýnlanmýþtýr.
Hezar salê, Dagirkerên Kurdistan ê, Bav û Kalê me, bi þiklên Curbe-cur kuþtine. Dema em, Kurdistana mezin, çê nekin, ewên hîna, Hezar salên din jî, me û Zarokên me, bi þiklên Curbe-cur, bikujin. Divê em, dawî li þeþ devletên îro, ''1-Tirkiye, 2-Îran, 3-Ýraq û Kuweyt ê, 4-Surîye, 5-Azarbeycan û 6-Lûbnanê '', bînin Çend Welatên Gelên Arî lê dijîn, tevê Nexþê Kurdistan ê bikin û wekê Împaratorî ya Medya yê, Kurdistan mezin, çê bikin. Û paþê jî, emê Kurdistana Piroz, bikin Kele ya Demokrasî yê...
Mafê Kopîkirin &kopîbike; PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd û Kurdistanê daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyên Aborî û Avakirin, Pirojeyên Cand û Huner, Lêkolîna Dîroka Kurdistanê, Perwerdeya Zimanê Kurdî, Perwerdeya Zanîn û Sîyasî, Weþana Malper û TV yên Kurdistane. Tev maf parastî ne.
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
Download !!! 
