Zimanê me hebûna me ye - 2 -
(2024 gotin)
(3532 car hat xwendin) 
  
" Zimanê me hebûna me ye "
/ Nimûneya Kurdên Binxetê / Bandora Mîr Celadet Alî Bedirxan *
Li Kurdên Binxetê Berî raxistina naveroka vê gotarê, gerek e em bêjeyên "Serxet" û "Binxet", di behweriyên Kurdên Sûriyê de, bidin nasîn. Belê, gelê Kurd ticarî, di dîroka civakî, siyasî û erdnîgariya Kurdistana Baþûra biçûk de, Baþûra biçûk û ya mezin ji hev cuda nekirine. Loma, navê Baþûra mezin kirine "Serxet" û navê Baþûra biçûk, kirine "Binxet". Ango, gelê Kurd, di dîroka hebûna xwe de, navên "Tirkiya" û "Sûriya " li welatê xwe nekiriye. Lê, welatê xwe, di hiþ û gomanên xwe de, yekparçe nas kiriye. Bo vê yekê Baþûra mezin li ba wî "Serxet" e û Baþûra biçûk jî "Binxet" e. Ev termên han, di danasîna warê bav û kalan de, ne di bin sîwana siyasî re derbas bûye, lê behweriyeke gelêrî ye, ko bi rengekî xweristî di mêjiyê Kurdan de meyî ye.
Erê, berya Kurd bêne xetdan / Ango, berya sînorên siyasî welatê wan parçe bikin /, gêra welatê xwe bi Zozan û Germiyanan, bi Jor ( banî ) û Jêr ( Xwar ) bi hev didane nasîn. Ji vê yekê jî Kurdên Jor "Serxet" û yên Jêr "Binxet" ne civakî, ne kultûrî, ne aborî û ne jî siyasî ji hev cuda ne bû ne. Dêmek, Jor û Jêr a welêt li ba Kurdan, piþtî danîna sînorên siyasî, bûne "Serxet" û "Binxet", ko ne desthilatê jihevxistina gelê Kurd bûn.
Bi vî rengî, dema serhildanên Kurdên Jor / yên Serxetê / dihatin þikandin, serkêþên wan serhildanan dadiketin Jêr / Binxetê /. Ango, ji malê xwe yên li banî koçberî malên xwe yên li xwar dibûn û xebata xwe berdewam dikirin. Belê, di behweriyên cengdarî de, tenha garsînên þer dihatin guhertin.
Mîrekên Kurdistanê jî, di warê serhildanên netewî de, ji xebatkarên pirsa Kurdî dihatin nasîn. Mîrekên Cizîra Botan jî beþek ji van Mîrekên xwedî serhildan bûn, ko doza serxwebûna welatê xwe dikirin. Lê, piþtî ko dijmin serhildanên wan perçiqandin û welatê wan bi yekcarî dagîr kir, Mîrekên Cizîrê destên xwe di ber xwe re bernedan, lê serhildanên xwe bi þêweyekî din berdewam kirin.
– 1 –
Bi helkeftina yobîla zêrîn di bîranîna koçkirina Mîr Celadet Alî Bedirxan de, em ê li ser bandora wî li xebata Kurdên "Binxetê" rawestin. Lê, berî vê yekê em ê bêjeya "serhildan", di hiþ û gomanên Kurdî de, berçav bikin.
Bêgoman, bêjeya "serhildan", di termînolojiya Kurdî de, bi berxwedan, þer û cengên çekdarî ve hatiye girêdan. Lê, piþtî ko Mîrekên Cizîra Botan li çargoþeyên cîhanê tar û mar bûn û ketin bin barê koçberî, talankirin û penaberiyê de, serhildanên wan danexemirîn û nehatin rawestandin, lê bi þêweyekî nû agirê xwe vêxistin.
Belê, Mîrekan, û ji wan jî Mîr Celadet Alî Bedirxan dîtin, ko çekê herî xwirt hemberî dijminê desthilat û xwînrêj, têgihiþtin û dûrdîtinên rewþenbîrî ne. Lewra dev ji rahiþtina tivingê berdan û berê xwe dane rahiþtina pênûsê. Berê xwe dane rojnamevaniyê, da ji hêlekê ve miletê xwe serwextî nexweþiyên wî bikin, ji hêla din ve jî, da dijminê miletê xwe tazî bikin û hovîtiya wî di mafxweriyê de berçav bikin.
Bi vê behweriyê Mîr Celadet Alî Bedirxan serhildane ke bê xwînrijandin, serhildaneke "sipî", hemberî dijmin vêxist. Çekên wî di vê serhildanê de bûne pênûsên pêþbîn û mafparêz, leþkerên wî bûne rewþenbîrên çeleng û cegerdar û garsîna þer bû rûpelên kovar û rojnameyan. Wilo, leþkerê xwe, leþkerê cenga nû, saz kir û serkêþî bi dest xwe girt.
Di vî warî de, ne tenha wî xwe serkêþ didît, lê rewþenbîr û miletperwerên "Binxet" ê jî ew ji xwe re serkêþ û Mîr dinasîn. Bo vê yekê kar û xebata xwe di bin per û baskên wî de didane pêþ.
Mîr jî qîma xwe bi leþkerê "Binxet"ê tenha ne tanî. Lewra gazî û hawara xwe dighîne rewþenbîran, seranserî welêt, da bibin leþkerê vê serhildana nûvêketî, da di rûpelên "HAWAR" ê de hevpiþk bin û da bi erkên xwe yên rewþenbîrî derheqê gel û welatê xwe rabin. Di banga xwe de, bi zaravê Soranî, dengê xwe dighîne rewþwnbîran, dibêje : [ ... Nabe êwe le ber eme dilteng bibin we le dilî xotan bilên : "Nûsrawêk ke min le ûeklî çap da nabînim boçî û bo kê binûsim ?"].
Wilo, pêþdexistina pirsa Kurdî, bi þêweyekî nû, kire barê xwe û xwe serkêþ û berpirsiyarê vê serhildana nû, vê serhildana pênûsane dît. Êdî jiyana eî, bo xebatê, bû jiyaneke tamdar û giranbuha, lewra dixwest temenekî dirêj di vê xebatê de bibûrîne. Belê, vê yekê di þîna Þêx Evdilrehmanê Garisî de diyar dike, gava dibêje : "... Heke em xwe nalezînin ne ji wê ye ko destê me ji dinyayê nabit. Destê me ji karê ko em bi hev re pê dixebitin, nabit .". Bi vî rengî kêferata jiyanê, di ber pirsa netewî de, bi Mîr xweþ dibû û bi hemî hest, hêz û hunerê xwe dikete vê cengê de.
Erê, Mîr C. A. Bedirxan, navên serhildanan li kar û xebata xwe nekir, lê di encûmeya vî karî de, Kurdên "Binxet" ê qezencên mezin û hêja kirin, ko dikevin pileya "serhildanan" de û bi giranbuhayî têne nirxandin. Ev qezenc jî bi saya hebûna Mîr di nav wan de bû, û di bin bandora rewþenbîriya wî de pêk hatin. Qezencên, ko Kurdên "Binxet" ê bi dest xwe xistin di van waran de bûn :
- 2 -
1. Di warê navan de :
Em tev dizanin, ko navên Kurdî, di dîroka civaka Kurdî de, roj bi roj ji meydanê dihilatin, kêm dibûn û navên misilmaniyê, bi piranî, þûna wan digirtin. Mîr C. A. Bedirxan ev mijar peland û pê êþiya. Lewra li ser rawesta û banga xwe da, ko gerek Kurd li taybetiya navên xwe vegerin, got : " Belê navên Kurdmancî hene û ew gelek çeleng û spehîne..."....." Navine Kurdî li zarokên xwe bikin.".
Di bin bandora vê bangê de û bi alîkariya rewþenbîrên hevdemên Mîr, yên ko bi behwerpêanîn di rêz û benda wî de bûn, navên Kurdên "Binxet " ê xurû bûne navên Kurdî. Wilo, ev taybetiya gel bi dest êxist... Ma ev ne serhildan e ?.
2. Di warê zimanparastinê de :
Mîr Celadet Alî Bedirxan rola zimên di hebûn û parastina miletê xwe de, ya herî giring didît û hewl dida, ko Kurd taybetiyên zimanê xwe winda nekin, da nekevin bin bandora zimanên biyanî de. Lewra alfabêya Latînî danî danî û Kurd "Ji nîrên alfabêyên biyaniyan xelas..." kirin.
Di vî warî de banga xwe bi zaravê Soranî "Bo lawanî Kurd" wisa formule dike, dibêje : "... Ke zimanî ne bû hîç þitêkî tir bûnî we pêkhatinî dirist nabê ". Belê, Mîr ne tenha doza parastina zimanê Kurdî, weku zaravên herêmane dikir, lê doza zimanekî yek bo welatê xwe dikir. Ew welatê ko di hiþ û hoþeyên wî de yekparçe bû. Vê behweriyê jî wisa ronî dike, dibêje : "..., ey ew kesaney ko bo berzî zimanî wilat hewl eden, himet biken, tê bikoþin bo jiyaneweyî hawarman û zarman ".
Belê, rewþenbîr û nivîserên Kurdên "Binxet" ê ev hawara Mîr ji xwe re kirin guhar û bi hev re hewil dan, ko zaravên herêmane ji nav xwe rakin û zimanekî netewî ji welatekî yekparçe re biafirînin û, li gorî zimanê "HAWAR" ê, bidin qebûlkirin û balav bikin. Wilo, serhildana zimanparastinê di nav Kurdên "Binxet" ê de bi ser ket.
3. Di warê parastin û pêþdexistina civaka Kurdî de :
Da civaka Kurdî, di bin barê serdestiya dijmin de asîmîle nebe û xwe bi rengekî xwerû biparêze, Mîr berê xwe da jinê û rola wê di vî warî de bi zîrekî nirxand. Mîr peland, ko rola jinê di parastina zimanê Kurdî de roleke giring e. Belê, dît ko dema malxwiya malê Kurd be, ne tenha nahêle ew mal asîmîle bibe, lê desthilata parastina sinc û rewiþtên Kurdî ye jî. Bo vê yekê, Mîr dozê dike, ko Kurd jinên biyanî neyînin . Dibêje : "Tehsîra jinan ne bi tenê di zimên de ye. Adet, ziman, rabûn û rûniþtin û her texlît ayinên miletan bi destên jinan têne hilanîn.".
Ji xwe Kurdên "Binxet" ê xwe bi mirovantî tevlî miletên sînordaþên xwe nedikirin, ne jin didane wan, ne jî ji wan tanîn / pêvî lib – libên, ko nayên jimarê /. Bi vî rengî, banga Mîr bi cih hat û civaka Kurdî, di hemî movikên xwe de, hate parastin.
- 3 -
4. Di warê xunasî û serbilindiyê de :
Bi ser ko Mîr Celadet Alî Bedirxan li penaberiyê dima, lê di dîroka kesîtiya xwe de, xwe Mîr dinasî. Loma xwe Kurdekî serbilind didît û doza vê serbilindiyê li gelê xwe dikir. Belê, di wê behweriyê de bû, ko kesê xwe bi miletê xwe serbilind bibîne, pêwîst e di ber de xebatê bike, û da mirov di jiyanê de hêjayî hebûnê be, gerek e xwe ji kar û kêferatê nede paþ, yan jî nerahêje barê gel. Loma, Mîr bi behwerî dibêje : "Ji bona ko mirov bikare xwe ji miletekî bihesibîne divêt bi kêrî wî bêt.".
Di bin bandora van behweriyên Mîr de û di riya kar û xebata wî re, Kurdên "Binxet" ê bi serbilindî bi miletê xwe ve hatin girêdan û bi ser rewþa xwe ya renc û xerab de jî ne hatin asîmîlekirin, ji ber ko xwe kêmî miletên sînordaþên xwe nedidîtin. Bi serbilindî dibêjin : "Em Kurd in" û di ber kurdîtiya xwe de dixebitin.
Dimîne em bibêjin, ko nifþê pêþî ji rewþenbîr û nivîserên Kurdên "Binxet " ê hevîrê destên Mîr bûn û nanê tenûra wî bûn. Lewra, ew ne tenha Mîrê civaka xwe dinasîn, lê ew Mîrê pênûsa Kurdî jî didîtin.
Wilo jî em dikarin bêjin, ko xebata Mîr Celadet Alî Bedirxan ya destaneyî, ne tenha ev xalên bûrî bûn, lê wilo jî biþûndehiþtina nifþekî hêja bû ji rewþenbîr û nivîseran, yên ko bîr û behweriyên Mîr berdewam kirin û em bûne pêmayên firaza kar û xebata wan.
* * *
/ Berdewamiya babet, di xeleka bê de : "Durv û nîþanên navan di civaka Kurdî de " /.
_____________________________________________
* - Min ev gotar di bîranîna sedsaliya Mîr Celadet Alî Bedirxan de nivîsî bû.
Rezoyê Osê
Rojava yê Kurdistan
Bajarê Qamiþlo
Dema nivisandina nivîsê : 29. 08. 2005
Dema weþana nivîsê : 06. 05. 2008
Serif.muestak@gmx.de
 Fermo, li vir mizeke !
Fermo, li vir mizeke !
|
Ev malper, herî bash, bi Avant Browser, tê xuyakirin...
