PDK - XOYBUN
|
þer û Aþîtî Mella Emîn'ê Êlih î þer û aþîtî du têgeyên girîngên wisanin ku sedî sed li dijî hevin. Wisa dijê hevin ku cîhê yek ji wan lê peyda bibe nabe ku ya din li wir bimîne. Sedem ? Lewra þer, þewitandin, xirabkirin, qirkirin, xwîn, hêstirê çavan, zîndan û kuþtin, bircîbûn û tazîbûn, kîn û dijminahî, dîlîtî û perîþanî, talan û wêrankirine. Û dîsa þer gelek bê însaf û pîs û qirêje. Lewra di þer de mirov ji bo ku mirovekî weke xwe bike tune û ji meydanê rake. Xebitandina her cûreyê çek û sîlehî û her kiryarê ku ne ji mirovatî û insanetiyê ne, rast, durust û di cih de dibîne. Aþîtî, sedî sed awayê diye. Di aþîtiyê de, þûna xirabkirinê, çêkirin, xweþî û rindayê, þûna hêstirê çavan, þahî û keyfxweþî, þûna girtin û kuþtinê serbestî û jiyan, þûna tazîbûn, birçîbûn û perîþaniyê rihetî, heyîn û bextiyariye, þûna kîn û dijminahiyê dilxweþî, biratî î jiyana bi hevreye û bi bevrbiratyie. Dema ku þer, dûvdirêj û fireh dibe gel bi tevahî dide ber xwe û ji xwere dike hedef. Di armanca þereke wiha de ji teslîmgirtin û sutûxwarkirinê bigre heya tunekirina çand, konevanî raman, bawerî ango tunekirina mirovî di gel mafên wî û bîr û baweriyên wî heye. Ev armanca þer di dîrokê de jî wiha bûye û îro jî wisaye. Di dîroka kevin, di þer de regez ( prensîp) evbû : Mirovê dihat tunekirin. Lê dema derket meydanê ku mirov dikare bê kuþtîn jî, mirovan bike kole û bixebitîne, þûna kuþtin û tunekirinê dîlîtî û koletiyê cih girt. Lewra dibin wan þert û mercên giran yên abori de, dema qebîlekeke qebîla girtî digirt nikarîbû qebîla girtî xweyî bike. Baþe ku þer hevqas tehle û aþîtî hevqas þîrîne. Ji bo çi þer der dikevin ? Çima þûna þîraniyê tehlî tê girtin ? Çima þûna þahî û hêsttirên çavan tên girtin ?. Em vê dabasê hinek din vekin : Bi gora dînê Islamê, di kîjan rewþan de, di bin çi mercan de, ji bo ci û ji bo kî, li hemberê kî, ser ji bêdengiyê qençtir û rasttir tê dîtin ? Di Islamê de ayeta yekemîn ku emir û fermana ser kiriye kîjana ? Xwedê di vê bareyê de wiha ferman dike : ´´Ew kesên ku þer bi wanre tê kirin ( yên ku êrîþ hatiye ser wan sitemkarî li wan hatiye kirin û li hemberê wan ser û ceng hatiye vekirin ) destûra wan hatiye dayîn ( ku ew jî þer bikin ), lewra zordestî li wan hatiye kirin. Di dîroka Islamê de, ev destûra þer ya yekemîne. Bi angorê Îslamîyetê, Xwedê di ayeteke din de jî wiha ferman dike : ´´Kesên êrîþker ( sîtemkar û zordest ), bi wanre þer û cengê bikin heta vegerin bi bal emir û fermana Xwedê ve´´. Piþtî ku ev ayet bi kûrayî bêne þîrovekirin û piþkivandin, em bawerin ku emê bighîjine encamekî rast û durust. Ayeta yekemîn : Di vir de hate zanîn ku di dewra Pêxember (s) de cara yekemîne ku destûra þer hatiye dayîn. Ev þer ne bi rengê êrîþêye, þêrê xwe parastina li hemberê þerê êrîþêye. Ango li mislimana zordestî, sitemkarî hatiye kirin, bîr û baweriyên wan, fikir û ramanên wan hatiye qedexekirin û bi serde jî êrîþ li ser wan hatiye kirin. Li hemberê van tiþtan Xwedê destûr dide ku ji parastina xwe û mafên xwe þer bikin. Dîsa di vê ayetê de, cenda ku rêrast, emir û ferman bi þer nehatibe kirin jî,-ji bo bêdengî li hemberê sitemkariyê li cem Xwedê gunuehek mezin tê hesibandin - destûra þer, di nava xwede emir û fermanê jî digire. Mirov ku baþ dêhn û bala xwe dide naveroka ayetê nuqteyek pir girîng tê xuyakirin ku ew jî eve : Di vir de destûra þer, ne ji bo misilmankirina kesên ne misilman, anjî vegirtina ax û welatên biyanî an nexwe ji bo kesên ku ne misilman dev ji dînê xwe berdin hatiye dayîn, destûra þer, sirf ji bo wan kesên ji bo bîr û baweriya wan zilim li wan dihat kirin, ji bo ku xwe bi parêzin hatiye dayîn. Ayeta dûyemîn : ´´Çi bi we hatiye ku hûn di rêya Xwedê de û ji bo kesên bindest þer nakin. ´´. Di vir de sê nuqteyên girîng hene divê bêne vekirin û þîrovekirin. 1 ) Hêman ( faqtor ) a þer. 2 ) Kesên zordest û kesên bindest, bi misilmanî û nemisilmaniya wan ku tiþtek nayê guhertin. 3 ) Rastî û heqbûna þer, ku sirf di rêya Xwedê çiqas tiþtên rast û heq ji wanre tê gotin rêya Xwedê û kesên bindeste. Ku hinek din were vekirin : Xwedê bi xeyd û gazind fermana misilmana dika ku ji bo rêya Xwedê û kesên bindest, - kesên mafên wan ji wan tê standin, sitemkarî û zordestî li wan tê kirin, keda wan û mafê wan tê xwarin- þer bikin. Di vir de ji bo ku zordestî heye, þer ji bêdengiyê hatiye dîtin û emir û ferman bi þer hatiye kirin. Lewra hetta zilm û sitemkarî dom bike lihevhatin û aþîtî cênabe. Dîsa di vir de gils û gengeþî li ser dîn û bîr û baweriya zordest û bindestî nayê kirin. Çawa ji bo misilmanekî mezlûm pêwist e ku þer bê kirin hetta ku zilim ji þer rabe, wisa ji bo mezlûmekî nemisilman jî pêwist e ku þer bê kirin, hetta ku ji bin zordestiyê derkeve. Çawa ku fetha Mekkeyê ya bi rêberî û serokatiya Pêxember (s) ji bo xilaskirina qebîla benî Xuzaa ji zordesttiya musrîkê Qureysiya çêbûye. Û qebîla Benî Xuzaa jî ne mislman bû. Dîsa kesê zalim û zordest jî misilmanî û nemisilmaniya wî tu tistî naguherîne. Dînê wî çi dibe bila bibe hetta dev ji zordestiya xwe bernede wê þer pêre bê kirin. Lewra baweriya mirovî çawa wesfek ji wesfê wî yê zanyarî - weke dixtorî, teknîkî, muhendîsî û hwdranake, ( weke niha nayê gotin teknîka kafirî, teknîka Islamî, tixtoriya kafirî, tixtoriya Islamî ) wisa sifetê wî yê zordestiyê an jî yê bindestiyê jî ranake. Weke niha em bibêjin ku mirovek diz ketiye mala we, gelo hûnê pirsa dîn û baweriya diz bikin, an jî wê tiþtek wiha di ber eqilê we de derbas bibe ku hûn bibêjin gelo diz misilmance an kafire, ku misilmance an kafire, ku misilman be gelo diz nimêj dike an nake. Ev pirsiyarhemû ne di cih de ne û beradayîne. Lewra diz dize, çi misilman çi kafir. Bîr û baweriyên diz çi dibinbila bibin, hûnê bixwazin beriya gavekî an wî bigirin an jî malê xwe jê bistînin û berdinê. Dîsa ji bo firandina þerî , þûrê li ser stûyê we, çi ´´la îlahe îllellah´´ çi navek ji navên senama li þer nivîsîbe li cem we tiþtek nayê guheþtin. Lewra herdû jî ji bo firandina þerê we li ser þerê we dileyzin. Di rewþeke wiha de ku hûn bikaribin hûnê xwediyê þûr- bê sekin û bê rehim - bikin tune û ji meydana jiyanê winda bikin. Nexwe çawa ku hûn dikarin li hemberê zalimekî ne misliman têkoþînê bidin û þer bikin, bi dilekî geleke xweþ hûn dikarin li hemberê zalimekî misilman jî þer bikin hatta ku dev ji zilm û zordestiya xwe berde. Ev têkoþîn û þerê li hemberê zordestiya xwe berde. Ev têkoþîn û þerê li hemberê zordistiyê çawa heqê weye wisa emir û fermana Xwedê ye jî. Nuqteyeke din ya girîng ku pêwîste em li ser bisekinin eve: Gelo di çi demê û çi rewsê de, þer heqe û meþrû e? Ayeta ku li jor derbas bûyî gelek zelal û vekiriye. Ayeta ku dibêje ´´çira hûn di rêya Xwedê de ( di rêya rast û heq ) û ji bo kesên bindest ( yên mafê wan ji wan hatî standin ) ser nakin´´, bi eskere dide diyarkirin ku ser sirf di du rewsan de meþrû e, ji bil van herdû rewþan di tu rewþê de ser rast û meþrû nayê dîtin. Ew herdû rewþ jî çawa ku li jor jî derbas bûn evin: 1) Reya Xwedê ( rêya rast û heq ). 2) Dema ku mirov di bin zor û neheqiyêdebin. Di van herdû rewþan de þer hem meþrû e hem ferze û cîhade. Ayeta sisiya: Ku dibêje bi kesên zordest û êrîsker re þer bikin hetta ku vegerin bi bal fermana Xwedê ve. Û ayeta ku dibêje ´´ji bil kesên zalim û zordest êrîþ li ser tu kesî nayê kirin´´( ango þer nayê kirin ). ji mere didin zelalkirin û zanin ku cihê zilm û zordsetî lê hebe ser raste û meþrû xe. Piþtî vekirin û zelalkirina van ayetan, hat dîtin ku ji bo rastîbûn û meþruiyeta þer, divê hinek þert û rewþ peyda bibin. Her wiha weke þer, aþîtiya meþrû û ne meþrû jî heye. Ango aþîtî jî her demê ne raste û ne di çih de ye. Beriya ku em bikevin vê dabasê de, em li ser têgeya aþîtiyê lihevhatinê 9 bisekinin. Em berê bi ayetên derheqê asîtiyê de dest pê bikin : 1) Xwe ji nebaþî û neqenciya biparêzin, navbera xwe çêkin. (tevde di aþîtiyêde bijîn). 2 ) ´´Dema ku di navbera du qefleyên (grûp) misilmanan de ser derket, navbera wan çêkin û wan li hev bînin. Eger yek li wan aþîtiyê nexwaze, zordestiya xwe dom bike û erîþê bibe ser qefla din, hûn li hemberê qefla zordest ser bikin hetta ku dev ji zordestiya xwe berde. Eger ji zordestiya xwe vegere êdî hûn navbera wan bi edalet çêkin. Bila karê we bi edaletbe´´. 3 ) ´´Bê gûman kesên xwedî bawerî birayên hevin, nexwe navbera birayên xwe çêkin û wan li hev bînin´´! 4 ) ´´Gelî kesên ku îman anîne, hemû tevde di aþîtiye de bijîn´´. 5 ) ´´Eger ku ew nêzîkê aþîtî û lihevhatinê bibin tu jî nêzîk bibe´´. Çawa ku ji van ayetan jî hate zanîn, yek ji hîmê dînê Islamê û yê ji hemûyan girîngtir aþîtiye. Lê ji bo rastî û meþrûiyeta aþîtiye hinek þert hene divê werin cîh. Di rewsek wiha de çawa ku berbiçav ceng tune û nayê gotin aþîtî jî heye. Belê her çiqas ser û aþîtî du têgeyên dijê hevin jî ev nayê wê wateyê ´´ku dera ser lê tunebe aþîtî, dera aþîtî lê tunebe þer heye”. Lewra cih heye ku herdû ( þer û aþîtî ) jî li wir tunebin, Lewra bi gora wê qeyde û rêzika ilm û zanistiyê ´´cemî diddeyn, refî diddeyn´´, ( ango kumbûna du tistên dijê hev û rabûna du tistên dijê hev ) bi gelemperî du tistên ku dijê hevin li cem hev nabin û di cihekî de kom nabin. Lêbelê dibe ku ew herdû yên dijê hev tevde rabin, herdû jî tunebin û di dewsa wan de tiþtek dijê herdûyan were. Ev rastiyek zanistiye. Weke niha dibe ku cihê reþ û sipî lê tunebin kesk û sor û zer an jî rengek ji renga hebe. Dabasa me ya þer û aþîtiyê jî, weke meþtera ( mîsal ) reþ û sipî dikeve binê vê prensîp û rêzika me gotî. Dera ku þer û aþîtî herdû jî lê tunebin li aliyekî zordestî, kedxwarî, mêtingerî û sitemkarî heye, li aliyê din jî dîlîtî, bindestî, perîsanî, rebenî, belengazî, teslîmbûn, cîzbûn bêdeng bûn, tirs û stuxwarkirin heye Weke nuha mirov di kare bibêje di Kurdistan ê de aþîtî ji dîrokeke dirêj ve hema hema cênebûye jî, ew dem, demên ku bandora rewangerên biyanî tunebûye an kêm bûye, ew demin. Di Kurdistan ê de gelek dem jî bi serê li hemberê mêtîngerê biyanî derbas bûne. Demên mayîn, bi reþ û tarîtî û tengiyên weke kabûsê derbas bûne. Bi firehbûn, xurtbûn û kûrbûna bandora Tirk û Ereb û Farisan û bi kiryarên wan yên ne insanî û hovî, ewrek wisa bi ser Kurdan de hat ku hev ne dîtin. Hevdû nas nekirin, bi aliyê hevdû de neçûn, bi vî rengî tehlî, tirsî, tirs, sitûxwarî û zehmet kisandin hetta ketin rewseke wisa qirêj de ku xwe inkar û mandelkirin, çand û zimanê xwe guhertin, xwe bixwe guhartin û ketin rêya bêdengî, tunebûn û windabûnê de. Em Hereketa Îslamiya Kurdistan ê bi qasî ku li hemberê serin, hewqas jî hetta hê zehftir em li hemberê rewseke wiha tarîne jî. Em aþîtiyê ji þer jî û ji rewþeke wiha jî rasttir û çêtir dibînin. Lêbelê cihê ke þertên aþîtiyê ne li cih bin, em þer ji rewþeke wisade ser emirê Xweda ye û ferze. Lewra dînê Islamê stûxwarkirin û rebeniyê qebûl nake. Xwedê di vê bareyê de wiha ferman dike: ´´Ew kesên ku xwe reben û stûxwar kirine ( yên ku zordestî li wan tê kirin li hemberê wê zorê deng nakin û sitûyê xwe xwar dikin ) dema ku feriste dimrînin, ji wan re dibêjin; çi bi we hatibû? Ew kes dibêjin; em di rûyê erdê de bêçare û perîsan bûn, tistek ji destê me ne dihat. Feriste dibêjin; ma erdê Xwedê ne fireh bû ? Ma we nikarîbû hîcret bikira, koçber bibûna ? Ha ew kes yên ku zilim û zordestî qebûl kirine, cihê wan dijehe. Ew cih çiqas cîhek nexwese´´. Em dixwazin di vir de li ser du xalan bisekinin. Yek : Ew kesên zordestî kirine çawa wê bi agirê dojehê bêne cirimkirin û sewitandin wê wisa ew kesên zordestî li wan hatiye kirin û dengê xwe nekirine ew jî bi agirê dojehê bêne cirimkirin û sewitandin. Ev wateya ayetê ya eskereye. Dudu : Mesela hicretêye. Hicret ne reva ji berxwedan û têkosîna li hemberê zordestan de ji bo kesên mezlûm rêbaza dawiyê ye ku serî lê bidin. Ew kesên ku mafên wan ji wan hatî standin an sedemê bîr û baweriya wan êrîþ li ser wan hatî kirin, eger bi niyeta nevegerê cih û warên xwe berdin, têkoþîna ku li welat dayîn li cihê çûyînê jî dom nekin, mafên ji wan hatî girtin, ji bo sitandina wan mafan tevger û rêkxistinên xwe xurt nekin û ji bo vegera welatê xwe her tim ne amadebin, ji çûyîna wan re nayê gotin reva ji têkoþînê. Reva ji têkoþîn û berxwedana li hemberê sitemkarî û zordestiyê nîsana wîqasi ye ku îman u baweriya xwediyê revê hatiye ber xilasbûnê. Ji îmanek wisa re tê gotin heye tune. Lê eger koçberî bi awayê din be, weke mîsala ´´gavek li paþ du gav li pêþ´´ ji bo xurtkirina têkoþîna doza welat koçberî hatibe kirin, wê demê ev bûyera koçberiyê raste, mesrû e û jêre tê gotin hicret. Çawa ku Pêxember (s) jî li ser bingehek wiha û ji bo armanca ku me gotî koçber bûye. Bi kurtayî rews û sertên mirovan çidibin bila bibin, divê ku têkoþîna li hemberê zilmê dom bike. |