Heta niha min serhildanźn dema Osmanī bi kurtī bīranīn. Dikarin bźn gotin ku bi sedan serhildanźn Kurdan źn helī źn biēūk di dema Osmanīyan da ēźbūne. Mecal nīne ku ev serhildan tev bźne nivisandin. Niha dixwazim bi kurtewayī li ser serhildana Qoēgirī ku di navbera her du dewran da, anī di navbera dewra Osmanīyan ū Kemalīstan da ēźbūye bisekinim.
Pižtī žerź yekem ź cīhanź gelek komel ū sazūmanźn Tirkan hatin demazirandin. Di vź demź da komel ū sazumaźn Kurdan jī wek Kurdīstan Tealī Cemīyetī, Težkīlatź Iētimaīye ū źn din hatin demazirandin. Eleqa Kurdistan Tealī Cemīyetī bi kesźn Hela Qoēgirī ra jī hebūn ū li wź hźlź xebat dikirin. Welatparźz, žźx ū axayźn hźla Qoēgirī ū Dźrsimź li hev civīyan ū xwestin pirsgirźka Kurdan ēareser bikin.
Belkī hin xwendevanźn ciwan nizanibin Qoēgirī li kījan hźla Kurdistan dikeve. Qoēgirī li hźla rojavayź bakūrź Kurdistan ź. Ežīretźn Qoēgirī li ser erdek fire cīgirtibūn ū heke gelek ji wan ežīratan hatibine nefīkirin jī, dīsa īro piranīya van ežīretan li ser erda bav ū kalan in. Em dikarin bźjin ku ežīretźn Qoēgirī di navbera wīlayeta Sźwaz, Erzincan ū Dźrsimź da cī ū war girtine. Navź Qoēgirī niha Zara ye. Ev qeza ū wilayet Qoēgirī (Zara), Maciran ( Imranli), Qoyūlhīsar ( Hafik), Zerenīk ( Ovacik), Germīžex ( Sužeehrī), Refahīya, Deverik (Divriwi), Kemah, Kangal, Kuruēay ū Xozat (Hozat) li sinorź Qoēgirī dihatin zanīn ū bi temamī 2000 km2 ye.
Di roja 01.10.1920`an da di bin seroktīya Alīžźr da bi servegirtina Kemahź ū temamīya gundź Kemahź va serhildan destpźkir. Daxwaza serhildana Qoēgiri azadīya Kurdan ū serxwebūna Kurdistan bū. Ev hereket du car ēź bū. Cara pźžīn ji 26.09.1920`an heta 03.12.1920ąan, cara diduyan jī, ji 24.02.1921` an heta 03.06. 1921`an. Di vī hereketī da hukumeta Kurd a muweqez jī tź danīn. Ev hereket jī bi xwīnrijandin, malkambaxkirin, nefīkirin. Zīndankirin, dardaxistin, kužtin ū welatwźrankirina Kurdan tź peēiqandin. Evīn Aydar Ēīēek di pirtūka xwe bi navź „Koēgirī Ulusal Kurtuluž Harereketī“ ū Dr. Nurī Dźrsimī di pirtūga xwe ya „Hatiratim“ da gelek fire li ser hereketź Qoēgirī sekinī ne.
Kazim Özdemīr
______________________________________
Qoēgīrī Ulusal Kurtuluž Hareketi !
Sanatż ve savažż birlikte ižleyen insan Elīžźr ve bugün de yažamżyla Kürt kadżnżnca örnek alżnan Zerīfe Xanim, 1882’de Azgźr köyünde dünyaya geliyor. Hesenan'lżlardandżr. Sźwaz-Sivas’ta öšrenim görüyor. Bir süre Mustafa Pažanżn katiplišini yapżyor. Katiplišinden dolayż Koēgiri'deki ažiretler arasżnda tanżnan, sevilen bir insan oluyor. Otorite sahibidir. Koēgiri ve Dźrsim ažiretleri arasżnda birlik olužturur. Akrabasż olan Zefź (Zerīfe) ile evlenir. Kürt dili üzerinde ēalżžmasż olmuž. Beyitleri ve sazż ile halk arasżnda birliši ve ülke sevgisini ižler. 1914 de özgür bir Kürdistan iēin ēalżžmalara bažlar. Ruslarla görüžür. Ermeni'lerle iližki sašlar. Sivas ( Sźwaz ), Malatya ( Meleti ) ve Dźrsim'de ēalżžmalarżn sorumlulušunu alżr. Zźrenik’de ( Ovacżk ) Osmanlżnżn örgütlerini tasfiye eder. Kürt organizasyonunu harekete geēirir. 1919 da Kürdistan Teal-i- Cemiyeti'ne bir mektup göndererek Dźrsim ve Koēgiri Kürtlerinin kendilerine bašlż olduklarżnż bildirir. «Tümüyle cemiyete bašlżyżz» der. Koēgiri hareketinde Kürdistan ordusu olužturulur ve komutan Elīžźr(Aržźr)'dir. Ankara'daki yöneticiler onun idam fermanżnż hazżrlarlar. Sömürgecilerin hakkżnda verdiši kararlarż umursamaz. Żē ihanetler, teslimiyet sonucu birlišin sašlanamamasż ve yenilgiye došru gidiž karžżsżn da Dźrsim'e ēekilir. Dźrsim'de Kürdistan devletini olužturma girižimlerini sürdürür. Seyid Rżza ile birlikte direnižēi olarak 1937 harekatżn da yer alżr. Ordu ve askeri planlarż hazżrlar ve uygular. Edebiyatēż, öšrenci yetižtiren sanatēż, diplomat, askeri örgütleyici, önder olan bu Kürt aydżnż ile ilgili olarak kendisini sevmeyenler neler söylüyorlardż.
Büyük Millet Meclisindeki tartżžmalar sżrasżnda; Fevzi Efendi ( Erzingan ) : “Żžte Umraniye'den Dźrsim dahi etkilenmižtir. Ümraniye’de nedenler ve sebepler pek ēoktur. Fakat siyasi amaē olmadżšż tahakkuk etmižtir. Birincisi Aližo gibi bir iki fesadżn etkilemesinin ürünüdür” 03. 10. 1921
Pżlemori ( Pülömür ) idari amiri, Bursalż Emin Bey Erzincan’ż temsilen milletvekilidir ): “Bizim bölge arkadažlarżnca bilinen Aližir adżndaki tümör..
..Bu adi haydutluša siyasi bir renk vererek, bundan yararlanmak amacżyla kendisi de iēinde meydana atżlmżžtżr.Fakat kalemi ile atżlmżžtżr” 04. 10. 1921
Hasan Hayri Bey ( Dźrsim ) : “Asżl baž kaldżranlar dašlar da Aližir denilen herifle beraberdiler” 04.10.1921
Kontur-gerilla, bugünkü anlamżyla “ JŻTEM ” ci olan jandarma albay Nazmż Sevgen’in anlatżmżyla Elīžźr(Aržźr) ve Zerīfe “Aližir öldüšü zaman 9 Temmuz 1937’de tahminen elli bež yažlarżndaydż. Aližir'i ilk defa siyaset ve kötülük sahasżnda Koēgiri ažireti reisi Mustafa ( Paža )nżn katibi olarak görüyoruz. Dźrsim alanżnda tanżnmasż birinci dünya savažżn da Erzincan'da Ruslarla ižbirliši ettiši zamana tesadüf eder. Erzincan'da Ruslarżn müteahhidi olarak ortaya ēżkan Aližir, Rus kumandanlżšżndan orduya ašżr alżžveriž etmek üzere yedi yüz Türk altżnż yanżna da bir manga kadar Rus askeri ve on at almżž. Munzur dašlarżnż ažtżktan sonra Ruslarżn elinden hayvanlarżnż zorla alżp, askerlerden de üēünü esir ederek Dźrsim'e yürümüžtür. Bu olay esasen Türk düžmanż olan Erzincan'da ki Rus komutanż Lahof'un büsbütün Türkler aleyhine harekete geēmesine sebep olmužtur. Aližir Dźrsim'e geldikten sonra « Ovacżk » da ki halk gücünden olužan alayżn katibi olmuž, alayżn Ruslarż önlemek üzere Munzur dašż mżntżkasżna hareketinde beraber gitmiž,bir süre de « Sebil Baba » dašżnda kalmżžtżr. Büyük harpten sonra Koēgiri’ye geri dönen Aližir, eski görevi olan Koēgiri ažireti reisi Mustafa « Paža » nżn ošlu olan Aližan Bey'in sekreterlišini yapmżžtżr. Żžte Aližir’i burada memleket ve devlet aleyhindeki hareketlerin bažżnda bir beyin olarak görmek üzereyiz. Aližir’i Koēgiri ažireti reisi Mustafa « Paža » kendisin de bazż yetenekler görerek yetižtirmiž, onu özellikle sżk sżk Dźrsim'e göndererek Dźrsim ažiretleri üzerinde etkili ve aktif olmasżnż sašlamżžtżr. Aližir zeki, karżžtżrżcż ve cesurdur. Ēok güzel Türkēe okur ve yazar. Dźrsim'de elimize geēmiž bir ēok siyasi, eležtirel žiirleri, yazżlarż vardżr. Kendisine bu bölgenin kurtarżcżsż süsünü vermiž, daima öyle görünmek istemižtir. Onda Kürtlük düžünce ve amacż da vardżr. Żžte bu düžünce ve amaēlarż dżr ki birinci dünya savažż antlažmasż sonrasż Elīžźr(Aržźr)i bütün kirli, fesatēż amaēlarż ile ortaya ēżkarmżžtżr. Nihayet Aližir’i 1920 senesi martżn da maskelerini atarak, gerēek siyasi kimlišiyle Dźrsim'de, Ovacżk ve Hozat'ta halka kżžkżrtżcż hitabeler verirken görüyoruz. Yanżnda Refahiye'nin Žadżllż ažireti reisi Paža Bey ve arkadažlarż vardżr. Aližir bu cesareti Kürt Teal -i- Cemiyeti reisi Abdulkadir'den almżžtżr. Ēünkü Dźrsim'e gelmeden bir süre önce Koēgiri'nin Armudan köyünden Mżgżrdżē isminde bir ermeniyi özel amaēla Żstanbul'a göndermiž, bu vasżta ile Seyyid Abdulkadir'den talimat almżžtżr. Aližir Dźrsim'deki konužmalarżnż Türkēe yapmżžtżr. Dźrsimli'ler ve Koēgiri'ler zazaca konužurlar, aralarżnda lehēe farkż vardżr. Bu sebeple Koēgiri'li Zaza, Dźrsim'li Zazanżn söyledišini anlżyamaz”.
Bu kesinlikle došru dešildir. Dźrsim ve Koēgiri'de büyük oranda kurmanci lehēesi konužulmaktadżr. Zara ve Hafik tarafżnda “Zaza ” ki konužuldušu gibi, Dźrsim'in bazż ilēelerinde de bu lehēe konužulmakta. Aližir Türkēe konužmuž olsa Kürtler kendisini nasżl anlayacaklardż ?
Ēorumun Alaca ve Mecitözü ilēelerine, Amasya’ya, Tokat’a, Samsun’a kadar yayżlan, dašżlan Kürtler Dźrsim kökenlidirler. Baytar Nuri Dźrsimi anżlarżn da “ Kżzżlżrmak havzasżna(nehir ēevresindeki yerležim yerleri) gelip yerležmižlerdir ” demektedir. Yažlżlarżmżz Mecitözü ve Alaca’da akrabalarżmżzżn bulundušunu belirtirlerdi. Koēgiri’de bulunan Ēarek ažireti mensuplarż her iki lehēeyi kullanżyorlar.
“Aližir Kürtēe de žiir yazmżž, žiirler söylemižtir. Bunlarda aynż sebeple Dźrsim'de yer tutmamżž, okunamamżž, bellenememižtir. Bunun iēindir ki Aližir'in fikri faaliyeti Dźrsim'i ēorak bulmužtur. Aližir karżžtżrżcż sözleri ile Ovacżk ve Hozat'ta tahmin ettiši alaka ve temayülü bulamamżžtżr. Dźrsim denizinde fżrtżna ancak kendi ažiretlerinin ižareti ile kopar. Zaten Dźrsimliler daha evvel büyük devletlere telgraf ēekerek Osmanlż hükümetinden ayrżlmak istemediklerini bildirmižlerdi”
Hasan Hayri ve dišerlerinin telgraflarżndan bahsediyor. Ayrżca bütün haberležme kurumlarż, birimleri denetim altżndadżr. Osmanlż’ya ait olan istihbarat kurumlarż Kongreye hizmet etmektedir. Verilen telgraf metinlerinin nasżl dešižtirildiši ya da nelerin eklenip, ēżkarżldżšżnż hangimiz biliyoruz ? Osmanlż subaylarżndan olužan ekibin onlarż hangi vaatlerle kandżrżp, kullandżklarżnż anlatmżyor. Elīžźr(Aržźr) Osmanlżca yazmżžtżr ama Kürtēe de yazmżžtżr. Osmanlżca yazdżklarż T.C. arživlerinde saklż. Bunlar Kürt “mżlle”ler ve Alevi Kürtlerle iližkileri iyi olan ēevre yerležim alanlarżnda ki Türkēe konužan kižiler tarafżndan anlažżlżyordu. Kürtce söyledikleri dilden dile aktarżlżyordu. Dišer yandan Elīžźr(Aržźr)’in beyitleri halen Alevi - Kürtler tarafżndan zevkle dinleniliyor. Żstihbarat, sabotaj, öldürtme, adam kaēżrtmayla görevli olan kendileri yazżlanlarż anlayżp, ēözemedikleri iēin rahatlżkla böyle bir žey belirtiyorlar diyebiliriz. Akla en yakżn olan “yalan haber” yapma, yani dezenformasyon. Elbetteki her ažiretin üyeleri kendi ašalarżnżn istemleri došrultusunda hareket ediyorlardż. Edemeyen dżžlanżr, kovulurdu. O dönem insanlarżn seēme haklarż da yoktu. Feodalizm gereši devam eden yažamlara sahiptiler. Ulusum dešil, ažiretim sözcüšü anlam buluyordu.
“Aližir buna da bir sebep bulmakta gecikmedi. Denildi ki "Osmanlż memurlarżnżn etkisi ile Dźrsimli'ler gerēek amaēlarżnż anlatamamżž, gösterememižlerdir..” Amaēlarż bašżmsżz Kürdistan hükümetine katżlmak ve onun özünü težkil etmektir. Aližir tarafżndan bu iēerik de, anlamda hazżrlanan uyarż yazżsż ,diplomatik not, Kürt Teal-i-Cemiyeti aracżlżšżyla büyük devletlere gönderildi. Ne garip tecelli dir ki, bu sżrada Koēgiri ažireti reislerinden Aližan Bey Refahiye kaymakamlżšż vekaletin de bulunuyor, kardeži Haydar Bey’in ve bilhassa Aližir'in siyasi faaliyetlerinden güya habersiz , onlarla tamamen alakasżz bulunuyordu. Aližir’in Dźrsim'de ektiši fesat tohumlarż bu sżrada filiz vermeye, tesirini göstermeye bažladż. Esas olarak Ovacżk kazasżnżn Tarpazin nahiyesi eski müdürü Mustafa Aša Kemah köylerine gelerek “Asker toplanmasżna padižahżn emri olmadżšżnż, Dźrsimlilerin asker vermeyeceklerini,Kemahlżlarżnda vermemelerini ” tembih etti ve bunu temine ēalżžtż. Artżk isyan fikri genelležmižti..
..Esas olarak Bolu can nahiyesinin Karaibo köyünden Deli Esat ( Sariki boyunun ašasż) ošlu Rżfat 20 kadar adamż ile halkż Türk olan Günlü ēiftlišini bastż, köylülerin bir ēošunu öldürdükten sonra, emvalini de yašma ettikten sonra, ēiftlik halkżna hitaben “ Siz Ermenilere yaptżnżz, bizde size yapżyoruz. Dźrsim ažiretleri geliyor. Biz Sivas’ż ižgal edecešiz ve sonra Ankara'ya gidip Milli Hükümeti (buna kongre diyorlardż )'de devirecešiz” dedi. Koēgiri olayżnżn bažlangżcżnda Aližir'de efendisi Aližan gibi yine Dźrsim'e geldi. Ēünkü Koēgiri hazżrdż. Koēgiri ile birlik Dźrsim'i de hazżrlamak ve ortak harekete geēirmek lazżmdż..
..Dikkat ēekicidir asilerin Büyük Millet Meclisine ēektikleri telgrafta Aližir'in de imzasż vardżr. Kendisine ēok cazip bir de sżfat eklemižtir. Sadattan Aližir ( Peygamber soyundan ) ...
.. böyle siyasi ve manalż yazżlarda yeteneši vardżr..
.. Aližir mütareke günlerinde, Koēgiri’den Dźrsim’e geldiši zaman yeni olužturulmak da olan Milli Hükümeti küēültme, dešersiz göstermek iēin žöyle bir mżsra da uydurmuž, bunu bir müddet elindeki sazżna da söyletmižtir.
“Ayašżnda kundura
Gittim düžtüm tandżra
Padižahżn haberi yok
Bunu eden kongre”
Aližir'in eži Zerīfe'de dikkate dešer, layżk bir tiptir. Kocasżnżn mücadelesinde bu kadżnżn etkisi ēoktur. Kocasżna silahlż olarak her zaman ežlik etmiž ve gayrete getirmiž, ēalżžma istešini güēlendirmiž, yüreklendirmižtir. Sonuē da oda kocasżyla beraber kaēżnżlmaz sona ermiž, fakat bu anda dahi Vank'lż Efendi adżnda birisinin canżna kżymżžtżr. Aližir Dźrsim'e geldikten sonra bir süre Agdat'da Koē užašż ažireti alanżnda kalmżž, 1936 yżlżnda Abbas Užašż ažireti mżntżkasżna gelerek, 1936 kżžżnż asżlarak öldürülmüž olan Seyyid Rżzanżn Sohson dašżndaki evinde ve kżsmen Vank köyünde geēirmižtir. 1937 senesi ilkbaharżnda Kafat köyü ēżvarżndaki mašaraya geēmiž ve orada hayatżnż korumaya ēalżžmżžtż. Koē ve Fer had Užašż ažiretlerine karžż devletēe yapżlan harekat ve neticesini bir manzumede toplamak istemiž, bunda devleti keklikle sembolize etmižtir..
..Aližir Dźrsim'deyken Koēgiri'deki akrabalarżyla haberležmižtir. Bilhassa yešeni Mustafa'nżn dikkate dešer bir mektubu elimize geēmižtir. Mustafa mektubunda amcasżna nasihat etmekte, devletin bašżžżna sżšżnarak af dilemesini, dašlar da dolažmaktan vazgeēmesini, bilhassa Tunceli kanununun yayżnlanmasżndan yararlanmasżnż tavsiye ve rica etmektedir. Bažkalarż da aynż tavsiyelerde bulunmužlardżr. Kaldżklarż yerde bżrakżlan žeyler, gördüšümüz bazż mektuplar bunu kuvvetlendirilmižtir. Fakat Aližir sürekli kaēmżž, sayżsżz suēlarżnżn sonuēlarżndan korkmužtur..
..Son zamanlarda bir miktar keēi ve koyun tedarik ederek, bunlardan elde ettiši ve dżžardan aldżšż yašlarż Hozat'a sevk etmek, satmak süratiyle gelir elde etmeye bažlamżžtż. Yažadżšż yerde buldušumuz bir kaē mektup yaš alżž - verižini göstermektedir. Halktan zahire toplayarak geēinmeye ēalżžtżšżna güzel ve manzum bir misal daha veriyoruz..
..Aližir 9 Temmuz 1937 cuma günü, Kafat köyü ēżvarżnda karżsż Zerīfe ile gizlenmiž oldušu mašara da, kendisi gibi Dźrsim'in kötülükler, günahlar tarihinde yeri ve adż bulunan Zeynel tarafżndan karżsż ile beraber öldürülmek suretiyle kaēżnżlmaz sona ermižtir. Aližir Dźrsim'in Genel Kurmayż diye anżlżrdż”.
(Tarih Dünyasż Dergisi, yżl 1, sayż 9, 15 Agustos 1950, Żstanbul)
Rahmi Apak ise “Żlk olaylarda halkż tahrikte ön ayak olan Aližir'in rolü büyüktü. Koēgiri ayaklanmasżnda bu adam elebažż durumunda ve pek ēok kötülüklerinde bažż olarak ileri atżlmżžtż” der. (Türk Żstiklal Harbi)
Baytar Nuri Dźrsimi Halep žehrin de Żzzedin Zaxurani’ye Zerīfe ile ilgili olarak žöyle der. “O aslan ki kendi dönemin de okuma- yazma bilen, hem siyasi hem de askeri bir Kürt kżzżydż. Ēok sefer Elīžźr(Aržźr) bir žey yapmadan önce onun düžüncesini sorar, fikrini alżrdż. Ona sormadan karar vermezdi. Zafire savažēżydż. Ēok sayż da bayan da onunla birlik de savažtżlar. Onlar da silahlżydżlar. Ēarpżžmalar bažlamadan önce silahlż ešitim aldżlar, yaptżlar” der.
Evet yenilgiden sonra Elīžźr(Aržźr) ve yoldažż Zerīfe'nin Koēgiri'de kalma olanaklarż yoktur. Dišer Kürt direnižēileri gibi onlarda Kontra-gerillacż Türkiye Cumhuriyeti yöneticilerinin ellerinin kendilerine ulažamayacašż Dźrsim'e giderler. Elīžźr(Aržźr) Dźrsim'de sazż ve deyižleriyle halkż bilinēlendirir, bir yandan da Dźrsim'de ažiretler arasżnda var olan kan davalarżna karžż mücadele ederler. Kürt halkżnżn bilgi ve becerisinin sömürgeci düžmana karžż kullanżlmasż iēin ēaba sarf ederler. Beyitleri dilden dile dolažżr. Elīžźr(Aržźr)in Mustafa Kemal’le ilgili düžüncesini ēok aēżk olarak žu dörtlükte görüyoruz.
“Sarż paža
Ēetelerden sonra girip savaža
Geēmižtir baža
Ankara'da otašżna kurulup
Bizi oyalamakla
Bažlamżž iže”
Bu ēift nasżl öldürüldü? 1921'den itibaren Dźrsim'de yažamaya bažlarlar. Dźrsim'deki yurtseverlerle iližkileri iyidir. 1937'de Palaxine'de kalżrlar. Düzenli olarak Seyd Rżza’yla görüžürler. Bu ēiftin ēocuklarż olmaz. Elīžźr(Aržźr) Efendi'nin kardežinin ošlunu yanlarżna getirirler, o ēocuk bu aileye ait olan hayvanlara bakżp kendilerine yardżmcż olur. Seyd Rżza’yla son görüžmelerinde Gogene'de bir araya gelirler. Seyd Rżza'nżn yemek yediši sofrada yalnżzca erkekler oturabilirler.Bu geleneši Zerīfe bozar. O erkeklerle aynż masaya oturan, Seyd Rżza’yla birlikte yemek yiyebilen tek kadżndżr. Son görüžme de Seyd Rżza bu ēiftten Dźrsim'ż terk etmelerini, Dźrsim ažiretlerinin birliši bozduklarżnż, direnižēi kesimin yalnżz kaldżšżnż, T.C. yetkililerinin lider kadronun kellelerini alma düžüncesinde olduklarżnż, her yönüyle Dźrsim'ż yalnżzlažtżrdżklarżnż, yeterli cephaneye sahip olmadżklarżnż ve Dźrsim'żn durumunun dünyaca bilinmesi gerektišini, Nuri Dźrsimi'yle iližkiye girmeleri gerektišini, Dźrsim dżžżndaki bölgeler de yažayan Kürtlerin kendilerine yardżm sunmalarż gerektišini belirtir. Bu ēift Dźrsim'den ayrżlmalarż durumunda durumun yanlżž anlažżlabilinecegini, kaēmakla suēlanabileceklerini, düžmanżn bunu bir propaganda malzemesi olarak kullanabilecešini düžünürler ve Seyd Rżza'ya düžüncelerini aktarżrlar. Seyd Rżza rahat olmalarżnż, Elīžźr(Aržźr)'in bütün ižlemlerde kendisinin imzasżnż kullanabilecešini belirtir. Ve Dźrsim'den ayrżlma güzergahżnż belirtir. Mźras, Rewa Pile, Kerte Askirige Palanas'tan Muti'ye kadar gece yolculuk yapmalarż gerekir.
Bu ēiftin öldürülmesinde rol alan kižiler kimlerdi?
Reyber Kopo ( Qopo ) ; Seyd Rżza'nżn kardežinin ošludur. T.C. yetkilileri kendisini satżn almżžlardżr. Sürekli istihbarat toplar ve T.C.'ne ižbirlikēi Kürt yaratmaya ēalżžżr.
Zeynel Top ; Ali Ašanżn ošludur. Seyd Rżza'nżn korumasż altżnda büyür. Aileye bašlżdżr. T.C.'ye bašlż kolluk kuvvetleri Sin ile Hozat arasżndaki alandadżrlar, bu güce 17'ci karargah tümeni adż verilir. General Kamil komutanlżšż yapmaktadżr. Dźrsim'liler tarafżndan T.C. güēlerine saldżrżlar düzenlenir. Zeynel de bu saldżrżlarda yer alżr. Reyber Kopo Zeynel’in durumunu öšrenir. Onu korkutarak, ēežitli vaatlerde bulunarak ikna etmeye ēalżžżr. Zeynel'e “ Durumun ordu güēlerince biliniyor. Bir žeyler yapmazsan seni af etmezler. Devlet Elīžźr(Aržźr)'in pežinde. Onun ortadan kalkmasżyla Dźrsim'in durumu da düzelir ” der. Reyber’in amacż Zeynel'in eliyle bu ēifti ortadan kaldżrmaktżr. Böylelikle Ab basan ažiretiyle Seyd Rżza'nżn da arasż aēżlacaktż. Ve sonuēta Zeynel'i ikna eder. Zeynel, Usź Xżdźy Murt, Efendi yź Wank ź, Mżst ź Torn ź Surź, Celoy Us ź Feri, Palaxine'de ki mašaraya došru yola koyulurlar.
Żlk mermilerin hedefi Elīžźr (Aržźr)'dir. Mistoy Sur ź Elīžźr(Aržźr)’i öldürür. Zerīfe Efendi'yi vurur. Misto'yla Zerīfe kapżžżrlar. Yerde birbirlerini vurmak iēin ušražżrlar. Zeynel mašaraya došru yönelir, iēine girer. Elīžźr(Aržźr)'in yešenini ve yerde Mistoy'la bošužan Zerīfe'yi vurur. Saldżrgan guruptan biri ölmüž, iki kiži de yaralanmżžtżr. Zerīfe ve Elīžźr(Aržźr)’in kafalarżnż keserler. Mašarayż tümden ararlar. Bu ēifte ait olan dešerli ežyalarż, doküman -belgeleri, kitap ve defterleri de almayż ihmal etmezler.
Nazmi Sevgen’in bahsettiši mektuplar ve belgeler bu mašaradan alżnmżžtżr. Reyber Mezikź'de Zeynel'i bekler. Tilagź' ye oradan da Karargaha giderler. Üsttegmen Nazmi Sevgen kendilerini karžżlar. Her iki kahramanżn bažż Nurettin Paža'nżn damadż Abdullah Alpdošan'a teslim edilir. Dźrsim’in adżnż dešižtirip " Tunceli " yapan da Abdullah Alpdošan'dżr. Nazmi Sevgen anżlarżn da her žeyi aēżklamaz. Hangi kirli yöntemlerle Kürtleri birbirlerine kżrdżrdżklarżnż belirtmez. Bu ēifte ait olan belgeler Genel Kurmay yetkilililerine teslim edilir. Bu ēift iēin yakżlan ašżtlar ve duyulan acż hiēbir žeyi dešižtirmez. Dźrsimliler düžmanlarżnż ve onlarżn yaratabilecekleri ižbirlikēileri hafife almanżn sonuēlarżnż en ašżr žekilde yažamżžlardżr. Bažlarżna ödül konan insanlar korumasżz kalżrlarsa, tedbirsiz davranżrlarsa elbette ki bu son kaēżnżlmazdżr. Elīžźr(Aržźr)’in bir žiiri ulusal birlik sašlanmadan bažarżya ulažamayacašżmżzż anlatmasż aēżsżndan bu gün de önemini korumaktadżr. Bölge de söylenen bir cümle gerēeši tümüyle yansżtżr . “Hükümetin tasż dolu bal da olsa parmašżnż batżrma!”
“Bismillah ( tanrż adż ) diyelim Haktan inayet ( lütuf, iyilik )
Ta ezel mahzarż ( žereflenme ) ihsanż ( bašżž, lütuf ) Dźrsim
Muhammedi Mustafa žahż velayet
On iki imamżn lisanż ( dil) Dźrsim
Ceddimiz ( soy ) Žeyh Hasan žahż Horasan
Himmeti bizlere olmuž saye ban ( koruyan )
Żkilik perdesini atalżm hemen
Birlik makamżdżr ( durulan yer, ermižlerin mezarlarżnżn bulundušu yer ) zamanż Dźrsim”
(Nasit Ulug-Tunceli Medeniyete Aēżlżyor, sayfa 50)
Baytar Nuri Dźrsimi ise Elīžźr(Aržźr)'in öldürüldüšünde 75 yažżnda ve ēok sašlżklż bir yapżda oldušunu belirtmekte. Zerīfe'ye saygż duymaktadżr. Onu her yönüyle takdir etmektedir.
“Elīžźr(Aržźr), kendi akrabasżndan Zerīfe adżnda bir kżzla evlenmižtir. Zerīfe dahi, kocasż gibi Kürt milli davasżna bašlż aynż büyük amaēlarż takip eden ežsiz bir Kürt kżzż oldušunu yažamżnda došrudan ispat etmižtir. Zerīfe Kürt kadżnlarż arasżnda milli uyanżž iēin ežsiz bir propagandacż olmuž ve Elīžźr(Aržźr)'in milli faaliyetinde onun saš kolu ve iž arkadažż olmužtur. Zerīfe Elīžźr(Aržźr)'e daima, Kürtēe arkadaž anlamżna gelen heval sözüyle hitap ederdi. Ne yazżk ki, duygu ve fikir itibarżyla tam bir birlik olan bu ailenin ēocušu olmamżžtżr. Zerīfe uzun boylu, iriyarż ve her konuda bir Kürt fizyonomisine sahip simasżnda bir erkek cesaret ve yišitliši okunan ežsiz bir Kürt kżzżydż. Her yżl Dźrsim'e gider, milli amaēlar hakkżnda nutuklar söyler ve ažiretler arasżndaki ēeližkileri ciddi bir hakim gibi hallederdi....” (Kürdistan Tarihinde Dźrsim).
“1300 senedir ehli žehavet
Hem meydandadżr hakkż hilafet
Evladiye ettišim biat
Hakkżn buda hükmü daim
Süleyman namżyla Gungar ( kan iēici )
Müminlere yapżlsżn atežten kafes
Söylensin Ževket -i- ( ululuk ) hem žahż Dźrsim
Yarab, lütfet sen bize rahim! ( esirgeyen, acżyan )
Himmet-i evliya her yerde badżr
Kār etmez bize cihan seran ser ( bažtan baža )
Ayrżlsżn meydana merdan ( erler, yišitler) Dźrsim
Yarab lütfeyle bir ēarkż döndür
Erkek erenleri her yere götür
Evladż ve afradż ( bayanlarż ) hżfz ( saklama, koruma ) eyle sżtar
Hem kurtarsżn Ehli beyti ( Alevi’lik de kutsal kižiler ) Dźrsim”
Bu žiirde zulme karžż herkesin ayaša kalkmasżnż ve adalet iēin savažmalarżnż ister. Ayrżca kendisine, Kürdistan halkżna olan inancżnż dile getirir. Dźrsim'li cengaverlere karžż olan güvenini ve sevgisini belirtir. Allah' dan da kadżn ve ēocuklarż korumasżnż diler. Żnanēlarż güēlü olan bir Alevidir. Dźrsimlilerin “ Ehli Beyit ”i kurtaracaklarżnż, kurtarmalarż gerektišini belirtir. Yani Osmanlż’dan ve onun devamż olan Kongre üyelerinden Alevilere olan yaklažżmlarż aēżsżndan da rahatsżzdżr. Hem dini, hem żrki baskżyż, saygżsżzlżšż ēok net görüyor. Kimsenin Dźrsim’i söküp koparamadżšżnż,teslim alamadżšżnż belirtiyor. Dźrsim’e sevgi beslemek de, güvenmek de.
“Nice Padižahlar geldi cihana ( dünya )
Żlim almak iēin düžtü gümana ( ummak )
Her bir ēežit atmżž bir yana
Kesilmemiž kżylü kalż ( kökünden söküp koparan )Dźrsim'in”
T.C’yi olužturanlar Kürtlerin hangi kurumlarżndan yararlandżlar ? Kürt-Alevilerin sosyalizasyonunu, bašlż olduklarż, kutsal gördükleri kurumlarż bilen asker - sivil bürokrasi ortadan kaldżrma planlarżnż da ona göre hazżrlżyordu. Bu ēiftin öldürülmesinde yine Alevi (Elevi) gelenešin de var olan kirvalżk ( kirivti ) kurumu kullanżldż. Suikastż Ankara’daki generallerin Elazżš’da bulunan alt birim görevlileri kirvalarżnżn eliyle gerēekležtirdiler. Kürdistan'da ender yetižen aydżn tipinin simgesi olan diplomat, halk sanatēżsż ve askeri komutan Elīžźr(Aržźr) ( Aržźr ) ve onun moral ve güē kaynašż, örgütleyici, ulusal kurtulužēu kadżn kahramanżmżz Zerīfe, kendi beynini satżž pazarżn da kiraya veren biri ve onun arkadažlarżnżn eylemi sonucu yažamlarżnż yitirdiler. Ešer Elīžźr(Aržźr) öngörüye sahip olan yoldažż Zerīfe’yi dinlemiž olsaydż, bu ēift feodal bašlarż göz önüne almaz ve bu sonucu yažamazlardż. Kürdistan halkżna kan kusturan “Özel harbcż” kiliši mutlu etmezlerdi. Dźrsim'de yažadżklarż süreē iēinde asalakēa, bažkalarżnżn emeklerini, ürettiklerini yiyerek dešil, üreterek yažamayż tercih etmižlerdir. Birbirlerine karžż olan saygżlarż ve dayanżžmalarżyla sohbetlere konu olmužlardżr. Bugün de yažamlarż ve iližkileri aēżsżndan örnek alżnmasż gereken aile žekillenmesine sahiptirler.
Dostlarż onlarż anlatżyor Gulža Akkuž “Zerīfe ! bambažka bir insandż. O Koēgiri'liydi. Kahraman, žair, Kürt davasżna inanmżž Elīžźr(Aržźr)'in karżsżydż. Amcam Kasżm ošlu ažiret reisiydi. Nazmiye'de kaymakamlżkta yapmżžtż. Ažiretler arasżnda hatiplik yapardż. Seyd Rżza'ya ēok yakżndż. Sżk sżk birbirlerini ziyaret ederlerdi. Seyd Rżza Agdat'ta yaylaya ēżkacašżmżz bir yeri bize temin etti. Oraya « Warź Kasżm ošlu » denir. Amcama ēok misafir gelirdi .Baytar Nuri'ye « Ēolżk Nuri » derlerdi. Zerīfe ve Elīžźr(Aržźr) 'de gelirlerdi. Amcam bu ēifte bir ev tahsis etti. Onlarla birlikte yažadżk. Zerīfe cesur, ēok akżllż, silahžor, yišit bir kadżndż. Bu kadżnż hepimiz, herkes seviyorduk, seviyoruz. Ben onun adżnż kżzlarżmdan birine taktżm. Ve onun ismini koydušumu da gizli tuttum. Kżzżmżn aynż onun gibi olmasżnż istiyordum. Zerīfe'nin ismi dünyada kalsżn, kaybolmasżn diyordum. Zerīfe ve Elīžźr(Aržźr)'in evlilikleri ēok sade ve canlżydż. Bizim orda ki karż - koca iližkisinden ayrżydż. Biz kocalarżmżzżn köleleri gibiydik. Zerīfe’nin durumu faklżydż. Bu farklżlżk bizim dikkatimizi ēekiyordu. Kendi yažamżmż onlarżn yažamżyla kżyaslardżm. Bizim yanżmżz da kaldżklarż süre iēinde bir sefer olsun kavga ettiklerini, birbirlerine kżrgżn olduklarżnż görmedim, duymadżm. Elīžźr(Aržźr) Efendi de Zerīfe'nin bir dedišini iki etmezdi. Elīžźr(Aržźr) Efendi Zerīfe'nin ismini kullanmaz, ona hep « Hevalź » derdi. Öyle ēašżrżrdż. Kürtleri, Kürdistan’ż ne kadar ēok seviyorlardż ? Bunu ben biliyorum. Ēok, ēok büyük bir bašlżlżklarż vardż. Her žeyleri Kürdistan’dż. Bažkalarżnżn tayyarelerinin üzerinde uēmadżšż bir Kürdistan onlarżn bütün istešiydi. Bir seferinde Zerīfe'nin yanżndaydżm. Ēiyay Munzur'un Zeranik (Yežil yazż) tarafżna bakarak,bir yandan da benimle konužuyordu. « Bu dašlar umut dašlarżdżr. Bizim isteklerimizin gerēekležmemesi diye bir žey olmaz » diyerek konužmasżnż sürdürdü. Kürtlerin bažarżlż olacaklarżna, kazanacaklarżna kesin gözüyle bakżyordu. Benim sorularżma, bizlerin sorularżna tane tane yorulmadan cevap verirdi. Cevap vermekten bżkmazdż. Zevk alarak anlatżrdż. Amcam kendilerine biraz hayvan vermižti. Zerīfe'yle birlikte ayran yapardżk. Mežk yayardżk. Oda bizim gibiydi. Ev islerini de yapardż. Evlerine ēok sayżda gelen giden olurdu. O ažiret kadżnżydż. Misafirperverliši dillere destandż. Ažiret mensuplarżnż zevkle misafir ederdi. Zevkle « xwer hatżn » derdi. Żnsanlarla görüžme onu mutlu ederdi.
Onun bir dišer yanż nižancżlżšżydż. Silah žördü. Her zaman « Kollżk pusti » sini (tabancasżnż) beraberinde tažżrdż. Kütüklüšü ēapraz bašlardż. Kütüklüšü hep mermi doluydu.Bir gün Zerenik'te (Yežil yazż) Kem ošullarżn harmanżn da atżž yapżlacaktż. Atżcżlar, nižancżlar arasżnda Zerīfe'de vardż. Bizim insanlar zaman zaman atżž yaparlardż. Ēevredeki ažiretlerden de atżž iēin gelirlerdi. O gün harmanżn öbür ucuna, lošun üzerine bir žiže koydular. O žižeye nižan alżnacaktż. Kadżn, ēoluk ēocuk herkes izlemeye geldi. Żlkin Zerīfe atżž ēizgisine geēti. O, kollik pužt isi ile ilk atżžżn da žižeyi vurdu.
Seyredenler de ēżšlżk koptu. Ve bir süre aralżksżz mermiler sżkżldż. Kendini kabul ettirmiž bir kadżndż. Onun yeri ayrżydż. Bir seferinde kendisine neden hep burada kalżyorsunuz? Köyünüze gitmiyecek misiniz? dedim. Gülerek «Biz artżk Dźrsim'liyiz. Dźrsim, Koēgiri Küdlerinin yaylasżdżr. Bu dašlar da bizim cenazelerimize de yer var » dedi. Bir gün bir žey iēin evine gittim. Żnce uzun boylu, Dźrsim kżyafeti giymiž bir genē uzanmżžtż. Kendisine hož gelmižsin dedim. Zerīfe bana döndü « Gulža ēekinme, Ževket yešenimizdir. Gel biraz otur » dedi. Adżnż daha önce duydušum bu yišitti yakżndan görmek iēin oturdum. Zerīfe Ževkete došru bir pusula uzattż «Elīžźr(Aržźr) yazdż, oku» dedi. Ževket sesli okudu. Aklżm da žu kadarż kaldż
Aža iri ( ažiretleri ) ēoktur kżlżē takżnżr
Yedi düvel ( ülke ) ondan sakżnżr
Allah’tan kuvvetlidir beli Dźrsim’in
Zerīfe misafir ašżrlar, bir kadżnżn yaptżšż her žeyi yapar ve Kürt lük davasż iēin ušražżrdż. Kżžlada (Topuzlu köyü, Askeri konak) bir heyete karžż askeri hareket yaptżlar. Heyeti Pardive – Kżsżk ( Qżzżq ) köyü arasżnda pusuya düžürüp, yüksek rütbelilerle beraber hepsini teslim aldżlar. Her žeye el koydular. Birkaē gün sonra ažiret kararżyla teslim aldżklarż kižileri serbest bżraktżlar. Bu askeri harekatta Zerīfe'de vardż. Abim Hżdżr ( Xżdżr ) kavgacżydż, nižancżydż. Żdare ( karanlżkta aydżnlatżcż olarak kullanżlan ēżra vb. žeyler ) ile gezen biriydi. Evde o teslim almayż ve ēatżžmayż anlattż. Sürekli Zerīfe'yi övdü. « Zerīfe bizimle olsun, Hozat’ż ( Xozat ) teslim almak iž dešil » dedi. Bu kardežim hiē askerlik yapmadż. 1938 de de direnižēilerin iēinde dašlarda kaldż. Ah..ah..( Ax..,ax..) Zerife ve Elīžźr(Aržźr) Efendi kirivlerinin eliyle öldürüldüler. Żsimlerini ēocuklarżmżza verdik. Onlarż unutmadżk.
Xwe bźpere REGISTER bike!. Bibe endamź malpera me ū ji taybetīyźn malperź sūd werbigire. Pźždītin wek dilź xwe biguherīne. Bibe xwedīyź bežek serbixwe ū bikaribe bi bikarhźnerin din ra bažtir ragihīne
06. 03. 1921 - Serhildana Qoēgīrī dest pź kir. Tekožerźn Serhildanź Nemirin ū Di Dilź Meda Dijīn !
Ev malper, herī bash, bi Avant Browser, tź xuyakirin...
Download !!! 
