PDK-XOYBUN; wiha, di xizmeta, Kurd ű Kurdistanę daye : Pirojeya Kurdistana Mezin, Pirojeyęn Aborî ű Avakirin, Pirojeyęn Cand ű Huner, Lękolîna Dîroka Kurdistanę, Perwerdeya Zimanę Kurdî, Perwerdeya Zanîn ű Sîyasî, Weţana Malper ű TV yęn Kurdistane.

Fuat Akpinar

Ev demek e tirk her roj di nűçe ű rojnameyęn xwe de qala Kerkűkę dikin ű dibęjin Kerkűk bajarę tirkmenan e ű li wę derę piranî tirkmen dijîn. Ez di vę maqelę de dixwezim bi çavkaniyeke (Kaynak) li ser vę meseleya Kerkűkę çend gotinan bęjim ű bi vę çavkaniyę vę meseleyę zelal bikim. Kerkűk ne bajarę tirkmenan e belku bajarekî Kurdistanę ye. Ęn ku hinek ji dîrokę fęm dikin, baţ dizanin Kerkűk her dem bajarekî kurdan bűye. Lę li Kerkűkę ereb, tirkmen, asurî ű milletęn din jî li wę derę dijîn. Ev çavkaniya ku ez di vę maqeleyę de bidim naskirin, pirtűka nivîskar ű lękolîner M. Emîn BOZARSLAN a bi navę ”Di Dîrokę de bo cara yekem di Ansîklopediyeke bi Tirkî de Kurd ű Kurdistan” e. Ev Ansîklopedî ji aliyę Ţemseddin SAMÝ ve di salęn 1889-1898‘an de bi navę ”Kaműs’ul-A’lam” bi zimanę erebî hatiye nivîsîn. Nivîskar ű lękolîner M. Emîn BOZARSLAN jî ji zimanę erebî tiţtęn li ser kurd ű Kurdistanę hatiye nivîsîn wergerandiye ser zimanę tirkî. Ev pirtűk di sala 2001’î de li Stenbolę di nav weţanęn Deng de hatiye weţandin. Di pirtűka bi navę ”Di Dîrokę de bo cara yekem di Ansîklopediyeke bi Tirkî de Kurd ű Kurdistan” (TARÝHTE ÝLK TÜRKÇE ANSÝKLOPEDÝDE KÜRDÝSTAN VE KÜRTLER) Ţemseddin SAMÝ Kerkűkę wiha dide nasîn.

KERKÜK: Kürdistan’ýn Musul ilinde ve Musul’un 160 kilometre güneydođusunda, bir sýra tepelerin altýnda, geniţ bir ovanýn kenarýnda ve Edhem ýrmađý üzerinde, Ţehrezor sancađýnýn merkezi bir kentir. 30.000 nüfusu, kalesi 36 cami ve mescidi, 7 medresesi, 15 tekeye ve zaviyesi, 12 haný, 1.282 mađazasý, dükkân ve bedesteni, 8 hamamý, ýrmađýn üzerinde bir köprüsü, bir ortaokulu ve 18 çocuk okulu, 3 kilisesi ve 1 sinagogu vardýr. Bir tepenin üzerinde bulunan kalenin içi ile kalenin altýndaki mahalelerden ve ýrmađýn sađ tarafýndaki bölümden oluţur. Halkýnýn dörtte üçü Kürd, geriye kalanlarý da Türk, Arap vesairedir. 760 Ýsraili ve 460 Keldani de vardýr. Birkaç kervan yolunun kavţađýnda yer aldýđý için, ticareti iţlektir; Akarsularý da çok olduđu için, çevresinde bađ ve bahçeleri, portakal, limon, nar, hurma ve diđer meyveleri ile ürünleri vardýr. Yakýnlarýnda tuzlu sular, maden sularý ve petrol çoktur. Kentte bez ve kumaţ yapýlýr; 20 tezgâhý vardýr. Bazý sepicilik yapýmý ve kenevirden ip de yapýlýr. Portakal çiçeđinden su çýkarýlýr. Havasý yazýn hayli sýcaksa da sađlam ve güzeldir. Kentte peygamberlerden Danyal ve Üzeyir’in (üzerlerine selâm olsun) makamlarý ve Ehl-i Beyt’ten birkaç zat ile bazý büyükţeyhlerin türbeleri ziyaret yerleridir. Kerkük eski bir kent olup, eski adý ” Kerure”dir. Kerkük ilçesi Ţehrezor sancađýnýn merkez ilçesi olup, dođudan Süleymaniye sancađý, kuzeyden Köysancak ve Irbil ilçeleri, batýdan Musul sancađý, güneybatýdan Bađdat ili, güneydođudan da Salahiye ilçesiyle sýnýrlýdýr. Melhe, Tuzxurmato, Altunköprü, Kęl ve Ţývan adlarýyla 5 nahiye ve toplam 352 köy kapsar. Dicle’ye bađlý Edhem ve Aţađý Zab ýrmaklarý ile bunlara ya da dođrudan Dicle’ye dökülen birçok çay, ilçenin içinden geçer. Toprađý az arýzalý ve büyük bölümü düz ve geniţ ovalardan ibaret olup, pek bitektir. Baţlýca ürünleri buđday, arpa, pirinç, tütün, üzüm ve diđer meyvelerden ve özellikle limondan ibarettir. Ýlçe merkezinin kuzeyinde pek zengin petrol kuyularý bulunup, halk gaz gibi yakmak için alýr. ”Babagurgur” adlý bir yerden de mavimsi bir alev çýkar. Deđiţik hastalýklara yararlý madensularý ile tuzlu sularý da çoktur. Ýlçe merkezinin güneybatýsýnda bulunan bazý kuyular tuzla durumuna getirilip, büyük miktarda tuz çýkarýlmatadýr. Koyun, keçi, deve, at ve diđer hayvanlarý çoktur. Yapađý ve keçikýlýnýn çođu, yerinde kilim, aba vesaire yapýmýnda kullanýlýr. (C. 5, s. 3846)

KERKŰK: Li eyaleta Műsila Kurdistanę ű li 160 kîlometreya baţűrę rojavayę wę di bin ręzegirekî de, li qeraxa deţteke mezin ű fireh ű li jorî çemę Edhemę, ku diţibe Ţehrezorę bajarekî navendî ye. 30.000 ţęniyę wę, kelehek, 36 mizgeft, 7 dibistan, 15 zaviye, 12 xan, 1,282 dikan ű firoţgeh, 8 serţok ű hemam, pireke ku li ser çemę wę hatiye çękirin, dibistaneke navendî ű 18k dibistanęn zarokan, 3 kilîse ű sînagogek hene. Keleh ku li ser girekî hatiye çękirin ji nava kelehę, taxęn jęrî kelehę ű beţa aliyę rastę ya çem pęk tę. Gelę wę ji çaran sę beţ kurd in ű beţa mayî jî ji tirk, ereb ű kesęn din pęk tę. 760 îsraîlî ű 460 keldanî jî hene. Ji ber ku çend riyęn karwaniyę digihîjîne hev bűye navenda bazirgan iyę ű karę bazirganî li wir baţ e. Ji ber hebűna ava zaf li derdora wę bax, baxçe, bostan, portikal, lîmon, hinar, xurme ű fękiyęn din hene. Li nęzîkę wę avęn madenî ű neft ű petrol zaf e. Li bajęr pîne ű parçe tę çękirin. 20 destgehęn wan kar hene. Li hin cihan benik ű rîs jî tę çękirin. Ji gula portikalę avę derdixin. Her çend ku havîna hawayę wę zęde germ be jî lę xwezayî ye ű bo tenduristiyę baţ e. Bajar bűye ziyaretgeha çend pęxemberęn wekî Danyal ű Űzeyir (silavęn Xwedę lę bin) ű ji Ehlę Beyt jî çend zat ű ligel çend ţęxęn mezin. Lewre ew bűye cihę ziyaretę jî. Kerkűk bajarekî kevnare ye ű navę wę yę berę ‘Kerűre’ ye. Ţehrezor bűye navçeyeke navendî ya Kerkűkę. Ji aliyę rojhilat ve Silęmaniye, li bakur Koysencaq ű navçeyęn Hewlęrę, li rojavayę wę Műsil li baţűręrojavayę wę eyaleta Bexdayę ű li baţűręrojhilatę wę jî Salahiye li gel navçeyęn xwe hene. Ew bi giţtî xwediyę pęnc heręmęn bi navę Melhe, Tuzxumato, Pirazęrîn, Kęl ű Ţivan e ű bi giţtî 325 gundęn wę hene. Çemęn Edhem ű Zapa jęrîn ku dirijin Dîcleyę ű çend çemęn din ligel van çeman di nava navçeyę re derbas dibin. Axa wę kęm xerab e ű piraniya wę ji deţtęn pan ű mezin pęk tę. Berhęneriya wę baţ e ű axa wę gelek bi kęr e. Berhemęn çandinî yęn heręmę yęn bingehîn genim, ceh, birinc, titűn, tirî ű fękiyęn din bi taybetî lîmonęn wę pir in. Li bakurę navenda navçeyę gelek gol ű çalęn petrol ű neftę hene ű gel ji suxtenî ű ţewitandinęn wekî gazę sűdeyę werdigire. Li cihekî wę yę bi navę ’Babagurgur’ jî alaveke ţînewî derdikeve. Avęn wę yęn madenî ku ji bo gelek nexweţiyan baţ in ű avęn ţor ű bi xwę jî li wir pir in. Mih, bizin, hęţtir (dewe) hesp ű sewalęn wę yęn wekî din pir in. Hiriya mihan ű műyę bizinan di çękirina mafűr, cacim ű tiţtęn din de tę bikaranîn. (C.5, r. 3846)

Ev gotin ne gotinęn me ne. Ev gotinęn Ţemseddîn SAMÝ’ne. Ţemsedîn SAMÝ bi eslę xwe tirk e. Eger Dewleta Tirk ű çekbazęn wan ę çalak (Selehţűr) cesareta heye bila derkevin ű bęjin 'tiţtek wiha tune ye.' Bi rastî înkarî ű derew pîţeya wan e. Ew vę yekę jî înkar bikin, ez ecębgirtî namînim.

Di sala 1970'yî de di navbera PDK’ę ű bi Serokatiya Mele Mustefa Barzanî ű Rejima Bexdayę de li ser Sitatűya otonomî ji bo Kurdistanę hevdîtinek pęk hat. PDK ű Rejima Bexdayę ji bo sitatűya otonomî li ser gelek tiţtan li hev kirin, tenę li ser kęţeya Kerkűkę li hev nehatin. Sedam Huseyîn di encamę de xwest nîvę Kerkűkę jî bide kurdan. Lę belę Mele Mustefa Barzaniyę mezin ű Qehreman der heqę Kerkűkę de wiha got; "KERKŰK DILĘ KURDISTANĘ YE." Ű ew pęţniyaziya Sedam Huseyîn qebűl nekir. Dîsa ţer dest pę kir heta sala 1975 li Kurdistanę berdewam kir. Ji ber ku Kurdistana me pir dewlemend e (zengîne) dijminę me çav berdaye malę me. Wekî gurę har her dem dibęjin em tu car Kurdistaneke serbixwe qebűl nakin. Gelę kurd li her çar parçeyęn Kurdistanę heta niha pir buhayę (bedelę) giran daye. Gelę me li Baţűr, Bakur, Rojhilat ű Rojava her dem ji bo rűmeta xwe, ţeref ű hesyeta xwe tekoţye ű hęjî tędikoţe ű li ber xwe dide. Bila dijmin vę yekę ji bîr neke, wan di Kurdistanę de li ser gelęme xerabiyęn wisa mezin kirine ku ew tu car nikarin vę nűsazî ű çębikin ű dilę gelę me bikirin. Heyiyęn (Dewlemendiya) Kurdistanę yęn sererd ű binerd malę gelę kurd e. Malę bavę tu kesî nîn e. Gelę kurd heta niha bi sed hezaran bedelę giranbiha daye ű ne tenę otonomî anjî federasyon sed hezar carî jî Kurdistaneke serbixwe heq kiriye.